Язэп Найдзюк - БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ

Разьдзел XXXIII

Арганізацыя маскоўскім урадам партызанскай дывэрсыі на Беларусі.— Польская, беларуская і жыдоўская партызанка.— Установа Мужоў Даверу.— Арганізацыя Беларускай Самааховы.— Арганізацыя чыгуначных і іншых батальёнаў для аховы і барацьбы супроць партызанаў.— Абаронныя вёскі.— Беларуская Незалежніцкая Партыя.— Польская акцыя сярод каталікоў.— Выдаленьне д-ра Ермачэнкі з Беларусі.— Забойствы беларускіх дзеячоў маскоўскімі агэнтамі

Разьдзел XXXIV

Асаблівасьці абставінаў у вайсковай зоне Беларусь— Дзейнасьць беларускай адміністрацыі ў Бранскай акрузе.— Беларуская адміністрацыя ў Смаленскай і Магілеўскай акругах

Разьдзел XXXV

Нямецкія паражэньні на ўсходнім фронце.— Экспансыя савецкай партызанкі на Беларусь— Стварэньне і дзейнасьць Беларускай Цэнтральнай Рады.— Мабілізацыя Беларускай Краёвай Абароны і ейнае змаганьне.— Далучэньне Палескай і Берасьцейскай акругаў да Беларусі.— Школы на Беларусі

Разьдзел XXXVI

Другі Усебеларускі Кангрэс, яго прабег ды пастановы

Разьдзел XXXVII

Эвакуацыя з Беларусь— Дзейнасьць Беларускай Цэнтральнай Рады ў Нямеччыне.— Беларускія жаўнеры ў 30-й дывізіі Зіглінга.— Арганізацыя 1-га кадравага батальёну БКА ў Бэрліне — Прыняцьце новага Статуту БЦР.— Батальён парашутыстых у Дальвіцы.— Арганізацыя штурмовай брыгады«Беларусь».— Вайсковыя зьнішчэньні на Беларусі і савецкі тэрор

Разьдзел XXXVIII

Узнаўленьне БССР маскоўскім урадам.— БССР — сябра ААН.— Русыфікацыя Беларусі і эксплёатацыя яе для імпэрскіх мэтаў Савецкай Расеі

Разьдзел XXXIX

Беларускія бежанцы ў Нямеччыне.— Падзел эмігрантаў на беларусаў і «крывічоў».— Нутраное змаганьне паміж палітычнымі напрамкамі эмігрантаў

Разьдзел XL

Эміграцыя беларускіх бежанцаў (ДП) з Нямеччыны.— Прыезд беларускіх бежанцаў у ЗША ды іх грамадзкая дзейнасьць.— Захаваньне падзелу беларусаў на прыхільнікаў БЦР і БНР.— Грамадзкая дзейнасьць беларусаў у Канадзе,Аўстраліі, Заходняй Нямеччыне і Англіі

Хронолёгія (Язэп Найдзюк)

Пасьляслоўе (Анатоль Грыцкевіч)

Прыймаючы ўдзел у культурнай працы на беларускай адраджэнскай ніве, прышлося ня раз саткнуцца з вялікім зацікаўленьнем беларускай гісторыяй сярод беларускіх масаў, асабліва сярод беларускае моладзі. Вельмі часта нясьведамыя ці мала сьведамыя беларусы пры спатканьні і ў гутарцы на беларускія тэмы ставілі пытаньні: ці ёсьць, ці была беларуская гісторыя, ці жылі калі-небудзь беларусы і г. д.? Пытаньні гэтыя паўставалі пад уплывам агітацыі розных польскіх нацыяналістаў-шавіністаў і расейскіх чорнасоценцаў, якія цьвердзілі, што беларусаў ніколі ня было і што беларускі рух — гэта штучная выдумка. Ясна, усю гэту хлусню прыходзілася выясьняць. Каб, аднак, добра выясьніць і даваць добрыя адказы, трэба было бліжэй зацікавіцца гісторыяй Беларусі. У сувязі з гэтым пасьля паўстала ў мяне думка напісаць і выдаць кароткую папулярную брашуру пра гісторыю Беларусі, пра нашую мінуўшчыну і беларускі адраджэнскі рух, што я і зрабіў у 1940 годзе, за часоў летувіскае ўлады ў Вільні, дзе выдаў невялікую кніжыцу пад назовам «Беларусь учора і сяньня».

Пазьней паўстала думка пашырыць гэтую брашуру і гэта было зроблена ў 1941 годзе. Калі-ж аддаваў яе ў друк, спачатку ў газэту «Голас вёскі», і калі бачыў, што няма падручніка з гісторыі Беларусі, дык стараўся датасаваць яе да школьнае праграмы з гісторыі Беларусі і зрабіць, каб гэтая праца была дапаможнікам для вывучаньня нашае гісторыі, аж пакуль ня будзе адпаведнага добра апрацаванага падручніка.

Пры апрацоўцы гэтых нарысаў былі вакарыстаныя галоўным чынам працы з гісторыі Беларусі ведамых гісторыкаў — прафэсараў: У. Ігнатоўскага, У. Пічэты, М. Доўнар-Запольскага, М. Любаўскага, Е. Карскага, акадэмікаў: В. Ластоўскага і В. Шчэрбакова, а таксама

працы з галіны гісторыі Беларусі і беларускага адраджэнскага руху ведамых беларускіх дзеячоў: П. Крэчэўскага, А. Станкевіча, М. Шкялёнка, д-ра Я. Станкевіча, К. Езавітава, А. Луцкевіча і другіх. Праца мая ў бальшыні зьяўляецца кампіляцыйнай. Зноскі-ж не паданы з прычынаў тэхнічных, а таксама і дзеля таго, што яна ёсьць папулярнай, а не навуковай працай. У ёй, аднак, узяты на ўвагу найнавейшыя дасягненні гісторыяграфіі.

Апісаньні падзеяў апошніх гадоў на Беларусі апёртыя на дакумантах, сабраных у сваім асабістым архіве, на вестках, атрыманых ад розных дзеячоў — удзельнікаў беларускага нацыянальнага руху, а таксама на ўспамінах асабіста перажываных падзеяў.