Гульназ Шайхи - Сыналганнар – сынатмый

Бу юлы килүемдә мин Урмай авылы турында бик матур бер риваять ишеттем. Имеш, моннан 500–600 еллар элек Урмай тирәсенә аккошлар очып килә торган була. Аккош – ак каз – Урмай авылының символы. Аңа табыну бүген дә бернигә дә карамыйча яшәп килә, шул ук вакытта беркем дә Урмай халкына «бу мөселманча түгел» дип әйтергә булдыра алмый. Ул – биредәге татарларның йоласы, гореф-гадәте. «Төнге каз бәйрәме» (алар аны үзләренчә, барям, диләр) күп нәселләрдә үтә. Иң мөһиме шунда: төнге бәйрәм турында беркем дә кычкырып сөйләми, ата-баба йоласын ихтирам итеп, тиешле тәртибендә туганнары белән җыелып төгәл үти генә.

Бүгенге көндә Аккош нәселенең турыдан-туры дәвамчысы булган Минзәйнәп абыстай шундый риваять сөйли. Риваять Болгар ханының Рабига исемле кызы белән бәйләнгән.

– Болгар тирәсендә берничә бәләкәй күл булган. Аларны болгарлар су чыганагы итеп кулланган. Рабиганың тормышы хан сараенда үтсә дә, аның бик тә иреккә чыгасы килгән. Дус кызларының һәр кич урман аланында җыелып, җырлап-биеп күңел ачканнан соң, аккошлар булып очып китүен дә белгән ул. Шул аккошлар Урмайга, күлгә очып килә торган булганнар да инде. Бервакыт шулай, сарайдан качып, Рабига да аккошка әверелгән…

Ауга чыккан хан һавадан бер аккошны атып төшерә һәм аннары гына сөекле кызын – Рабигасын танып ала. Төн буе хан кызының үле гәүдәсе янында утырып чыга, ике күзеннән яшь чишмә булып ага да ага… Иртәгәсен бу урында кызлар күз яше кебек саф һәм ата кайгысы кебек тирән күл барлыкка килә.

Урмайда Ибрай абзыйлар артындагы күлдә кайчандыр аккошлар килеп җәйләгәннәр. Авыл халкы берсендә аларны бик рәнҗеткән, хәтта берничәсен суеп ашаганнар да, диләр. Бу хәлләрдән соң Урмай авылында бик хәтәр ачлык башлана, кешеләр берсеннән-берсе яманрак чирләр белән авырый башлыйлар. Аккош нәселеннән булачак бер урмайлы шулвакыт төш күрә. Аның төшен юрагач, авылга, кешеләргә килгән бөтен бәла-каза шул аккошларны рәнҗетүдән икәнен аңлыйлар. Төштән күренгәнчә, бу бәладән киләчәктә авылны «каз барямы» гына алып калачагы билгеле була. Төш юраудан соң авылда Аккош нәселе барлыкка килә…

Һәм менә ничәмә-ничә гасырлар дәвамында Урмай авылында Аккош нәселе ыруын, исемен югалтмыйча, нәсел җепләрен өзмичә саклап килә. Иң гаҗәпләндергәне – бу нәсел гомер-гомергә гыйлемле нәсел булган: Дәвмулла (Мөфтәхетдин), Хәбибулла мулла, Сәйфетдин мулла, Солтангали мулла, Фәхри мулла, Ялалетдин мулла, Минач мулла, Камал мулла, Кашафетдин мулла – барысы да Аккош нәселеннән.

Шушы нәселнең дәвамчысы булган Минзәкрәм гаиләсе белән дә таныштым. Авылның үзәгендә, искиткеч зәвык белән төзелгән йортта яши бу гаилә. Хатыны Гөлләнисә белән уллары Ранис, Раил, кызлары Раиләне тәрбиялиләр. Үз гаиләсе өчен гөлбакча тудыра алган булдыклы ир-егет, балалары өчен яраткан әти, хатынына таяныч булырлык ир, әти-әнисе өчен игелекле бала да ул. Минзәкрәм Хәйретдинов – эшмәкәр. Ашханәсе, автосервисы, кунакханәсе бар. Ул авылдагы милли эшләрдән беркайчан да читтә калмый. Урмайдагы иҗтимагый киңәшмәне җитәкли. Гомумән, авылдашларына кулдан килгәнчә ярдәм итеп яши Аккош нәселенең дәвамчысы.

Шул исемдәге татар эстрада җыр фестивален егерме биш ел эчендә җыр-моңга гашыйк һәр татар бер тапкыр булса да ишеткәндер дисәм ялгышмамдыр, мөгаен. Чөнки фестиваль узган юлны барласак, дөньяның шактый илләреннән, Россиянең бик күп төбәкләреннән, тугандаш республикалардан татарның моңлы егет-кызлары Урмайда булып, аның сәхнәсеннән үз тавышларын ишеттергән. Чирек гасыр вакыт эчендә әлеге бәйгедә катнашучыларны урмайлыларга гына хас булган кунакчыллык, сый-хөрмәт белән каршы алу, фатирларга урнаштырып кунак итү, жюри әгъзаларын танылган шәхесләрдән, һөнәри җырчылардан һәм остазлардан оештырып, катнашучылар өчен мастер-класслар уздыру – һәрберсе инде кат-кат уйланылып җайга салынган.

Ә үткәннәргә кире кайтып, фестивальнең тарих битләрен ачып карасаң, шушы еллар дәвамында милләт өчен, аның киләчәге өчен бик зур һәм бәяләп бетергесез хезмәт башкарылганына инанасың. Кемнәр генә, кайлардан гына килеп, «Урмай моңы» фестивалендә катнашмаган да көч сынашмаган?! Резидә Шәрәфиева, Лилия Муллагалиева, Алсу-Фәридә дуэты, Мәликә, Эльвина, Әлфия Рамазан, Гүзәл Уразова кебек бүгенге көндә татар эстрада сәхнәсендә үз урынын тапкан җырчыларыбызга хәер-фатиха биреп озаткан бәйге бит ул. Татар җыр сәнгате тарихында үз йөзе булган фестивальнең идея авторы да, җан өрүчесе дә, нигез ташын тотып торучы да, авылдашларының гына түгел, татар дөньясының хөрмәтенә ия булган шәхес – Татарстанның һәм Чувашиянең атказанган мәдәният хезмәткәре, Бөтендөнья татар конгрессының иң зур бүләге – «Татар милләтенә күрсәткән олы хезмәтләре өчен» медаленә лаек булган Фәрит Абдулла улы Гыйбатдинов.