– Хрэсціцца раб Божы Мікола, – гундоса і нараспеў, удаючы ігуменаў голас, прамовіў Валодша і выплюхнуў на саламяную халопаву галаву рэшту вады з рукамыя.
– Не гневайся, княжа… – цягнуў, лежачы ў лужыне, халоп.
– Калі гневаюся, не ваду лью, – памяркоўна сказаў князь. – Давай ручнік і накажы, каб шукалі Барыску. Няхай да мяне ў святліцу ідзе.
Хутка русявы прычасаны Барыска ўжо стаяў у дзвярах і церабіў крысо чырвонага каптанчыка. Было відаць, што і твар і рукі малому вымылі кагадзе. Не вытрымаўшы дапытнага позірку шэрых бацькавых вачэй, хлопчык утупіўся ў маснічыну.
«Падрос Барыска, у плячах пачаў гэтай вясною шырэць. Ваяр расце», – падумаў князь. Падумаў з цеплынёй, што заўсёды агортвала душу, калі быў з сынам, але ўголас сказаў строга:
– Нягожа, князь Барыс, вочы долу апускаць. Полацкія князі не ў зямлю, а ў неба глядзець мусяць. I не ў парозе іх месца. Хадзі бліжэй!
Барыска нясмела падышоў.
– Дзяк казаў, да навукі ты дужа здатны. Даўно паглядзець збіраюся, чаму ён цябе навучыць паспеў.
Княжыч заліўся чырванню, але пазіраў ужо без боязі.
– А ну скажы, якое цяпер лета ад стварэння свету?
– Лета шэсць тысяч семсот дваццаць чацвёртае, [2] Паводле сучаснага летазлічэння – 1216.
– як па пісанаму адмалаціў Барыска.
«Славаю ці ганьбаю маёй застанецца яно ў летапісах?» – укалола князя раптоўная думка, але ён не даў ёй волі.
– А лічыць ці добра ўмееш? – працягваўся іспыт. – Ёсць у мяне пяць крэчатаў, а як выпушчу я іх, саб’е кожны па дзве белыя лебедзі. Колькі будзе лебедзяў?
– Два разы па пяць, а разам дзесяць, як пальцаў на руках, – не задумваючыся адказаў Барыска.
– Гожа.
Князь узяў з падваконца кнігу ў багатых абкладах, адплікнуў залачоную засцежку і прывычна знайшоў «Сказанне аб Індыйскім царстве», якое любіла першая жонка-нябожчыца.
– Чытай!
– «Царства маё такаво, – бойка пачаў Барыска. – Ісці на адну старану дзесяць месяцаў, а на другую няможна дайсці, бо саткнуліся там неба з зямлёю. Ёсць у мяне ў адной зямлі людзі немы, а ў другой зямлі людзі рагаты, а ў іной людзі трохногі, а іныя людзі дзевяці сажняў, іжэ суць валатове…»
– Лепа, – пахваліў князь. – А можа, на памяць зацвердзіў, як малітвы? – Ён успомніў, як некалі, на пачатку вучэння, сам рабіў гэтак, каб байчэй атрымлівалася, калі бацька скажа пачытаць гасцям.
Княжыч закруціў галавой, і Валодша пашкадаваў, што скрыўдзіў сына, але, нахмарыўшы бровы, перагарнуў старонку і паказаў:
– Вось тут чытай.
– «Ёсць у маёй зямлі пеўні, на іх людзі ездзяць, – упэўнена разбіраючы цітлы, чытаў Барыска. – Ёсць у мяне птушка нагой, уе сабе гняздо на пятнаццаць дубоў. Ёсць у маім царстве птушка фінікс, звівае сабе гняздо на ноў месяц і прыносіць агню нябеснага і сама паліць гняздо сваё і сама тут згарае і ў тым попеле зараджаецца зноў і пер’ем абрастае, а плоду няма ад той птушкі, а жыве яна пяцьсот лет. – Ад старання на носе ў хлопчыка выступілі расінкі поту. – А пасярод майго царства плыве рака Эдэм з раю, у той рацэ емлюць дарагія камяні акінф, і самфір, і памфір, і ізмарагд, сардзік і аспід, цвёрд жэ і, акі вугаль, гарыць…»
Барыска перавёў дых і, пэўна, таму, што ніводнага разу не збіўся, насмеліўся запытаць:
– Няўжо гэта праўда ўсё, тата?
– Багата дзіўнага, сыне, ёсць на Божым свеце. А каторыя дзівосы і самі людзі вымыслілі, каб пацеху з таго мець. Склалі гэтую кнігу ў Грэках, а тлумачаная яна і перапісаная вучонымі мніхамі на ўказ нашай князёўны Прадславы Святаслаўны, у манастве найпадобнейшай Еўфрасінні. Казаў табе дзяк пра яе?
– Казаў. Помніць, як у святы град Ерусалім яе праводзілі. Чытаць далей?
– Чытай, чытай… – няўважліва адгукнуўся спахмурнелы раптам князь.
Хутка і яго Полацк правядзе. Ці паслухае ён пераможную ютрань у Сафіі? Еўфрасіння дадому не вярнулася. Можа, і ў ягонай кнізе лёсу тое ж запісана? А калі не вернецца, хто на полацкі пасад сядзе? За душу ўзяла крыўда невядома на каго. З першаю жонкай не было дзяцей, а сыны, што Бог даў са Звеніславаю, яшчэ ў такіх летах, што наперад не загадаеш. Барыску нядаўна толькі грамаце вучыць аддалі, а Глеб зусім малы, ад зямлі меч не адарве.
– «Ёсць у мяне палата злата, а ў ёй ёсць зярцала праведнае, стаіць на чатырох слупах златых. Хто зрыць у зярцала, той бачыць свае грахі, якія сатварыў ад маладосці. Блізка таго і другое зярцала, скляное…» – чытаў Барыска.
– Досыць, сыне, – адарваўся ад нялёгкіх думак князь. – Бачу, не дарма мой хлеб дзяк есць. А скажы, у ваярскай справе як паспеў? З лука ці гожа б’еш?
Читать дальше