Ринат Мухамадиев - Юлда булу хәерле… / Лучше быть в пути…

Җәһәт кенә адымнар белән елгыр бия янына килде Фәләхов. Һәм килгән шәпкә атның йөгәненнән эләктереп алды, ә икенче кулы белән атның танау тишекләрен киереп карады.

Хикмәте менә нидә икән моның, дип уйлап куйды ул үзалдына – атның тын юллары биш тиенлек бакыр акча зурлыгы булып киңәеп торалар иде. Тәненнән кырмыскалар йөгерешкән сыман тоелды шунда. Мондый аттан барын көтәргә була… Әмма мәрхәмәт түгел!.. Чемпионын тагы уза калса… Ул чакта Фәләхов Фәләхов булып калырмы соң?.. Мәйдандагылар җиңүче атны каршы алганда кемнең исемен олылап искә алыр?.. Теге маңка малайныкынмы?..

«Юк! Беренче… Бары тик беренче!» дип кычкырып җибәрә язды ул, түземлеген җуеп. Сул кулындагы йөгәнне урабрак тотты. Кеше-кара күренмиме дигәндәй, як-ягына карангалап алды. Нидер сизенгәндәй, шунда хайван да сискәнеп башын югары чөйде. Ләкин кая китсен, бәйләп куелган йөгән ышанычлы кулда иде. Уңга-сулга тагы бер мәртәбә карангалап алгач, икенче кулын йодрыклап, кола биянең сулыш алган саен җилфердәп торган юка, нәфис борынын төяргә кереште Мостафа. Уңга тартылды бичара ат, сулга сикерергә итте, арт аякларын чөеп бушлыкка тибенеп алды, әмма Фәләховның тимердәй нык йодрыгыннан котыла алмады.

– Хайванны нигә рәнҗетәсең, ни гаебе бар, Мостафа, – дип дәште шунда узып барган бер агай.

– Чыгымчылап тора, иенә китерәм, – дип җавап кайтарды Фәләхов. Аны танысалар да, ул бу агайны үзе танымый иде. Хәер, Фәләхов бит районда билгеле кеше.

– Үз атың булгач беләсеңдер инде, – дип, килгән юлыннан китеп барды агай. Аны-моны аңламады.

Фәләховка да китәргә генә иде дә бит. Ләкин җаны тынычланмаган иде шул әле аның. Тагы ниндидер карарга килеп, ул кесәсенә тыгылды һәм аннан нәни генә пәке чыгарды… Башта ул авызлык турыннан ике яклап та йөгән каешын кисте, аннан ияр булмаганлыктан ат сыртына малай үзе ясап куйган киез бавына җитеште. Ат сбруеның җаен ул яхшы белә, шуңа күрә каешларны бөтенләй үк кисеп чыгармады. Алар иң кирәкле вакытында – ат кузгалып киткәндә генә өзелеп чыгарга тиешләр.

Һәм, ниһаять, Фәләхов, иркен сулыш алып, елгыр бияне тагы бер ялгызы калдырып китеп барды. Ә атның үз хуҗасы – урман каравылчысы малае бу вакытта, ике кулына ике туңдырма тотып, чираттан чыгып килә иде. Район Сабан туеның ямьлелеге, гармун һәм җыр авазларыннан, чабышка әзерләнгән атларның матурлыгыннан башы әйләнгән чагы иде малайның. Аңардан да бәхетле кем булды икән шул мизгелдә?!

…Ат чабышында катнашучылар мәйдан белән янәшәдә генә старт сызыгына тезелделәр. Елгыр кола бия беренчеләрдән булып килеп басты. Аның әледән-әле пошкырырга итенеп уңлы-суллы башын чайкавын сыртына менеп атланган малай яхшыга юрады. Атналар, айлар буе яңакларыннан сыйпап, ялларын һәм койрыкларын тарап, үз кулларыннан ашатып-эчертеп тәрбияләде ич ул аны. Борын тишекләренә килеп тыгылган кан төерләреннән атның сулышы кысылуы һәм шуңарга үрсәләнүен ул ничек башына китерә алсын?

Фәләхов исә Чемпионга атланып килгән җайдагына ышанмады. Старт сызыгына чыккач кына, малайны куып төшереп, ат сыртына үзе менеп кунаклады. Чабышкылар белән таныштырганда: «Узган елгы Сабантуйда җиңгән Чемпионда районыбызның алдынгы колхозын җитәкләүче Мостафа Фәләхов үзе» дип, бу фактка аерым игътибар юнәлттеләр. Фәләхов тыйнак кына баш какты. Мәйдан дәррәү кул чапты.

Чабышкысын елгыр кола бия янәшәсенә китереп бастырды Фәләхов. Бармакларына агып төшкән соңгы туңдырмасын ялап торган малай моны искә дә алмады. Атлар гына, нидер аңлашкандай, иске танышлар буларак, бер-беренә карангалап алдылар. Чемпион тик торган җирендә берөзлексез тынгысызланып тоякларын биетте, ә кола бия исә, сыртындагы малайга нидер әйтергә теләгәндәй, каерылып-каерылып башын болгады, авызлык тимерен чәйнәде.

– Әйдәү, кузгалдык, егетләр, – диде шунда башына – чигүле кара түбәтәй, өстенә аклы буй-буй күлмәк кигән агай.

Шуны көтеп кенә торган Фәләхов ике аягы белән берьюлы атының касыгына төртеп куйды һәм, дуамалланып, кинәт йөгәнен уңга, елгыр кола биягә таба тартты. Ярсып алга томырылам дигән бия, каршысында тау булып калыккан чабышкыдан читкә тайпылырга теләп, арткы аякларына үрә басты. Җайдак малай, атын тыя төшәргә чамалап, кинәт бөтен авырлыгын артка ташлады һәм үзен дә белешмәстән, кулына урап тоткан йөгәне-ние белән ат аяклары арасына шуып төште. Ни булганын аңлый да алмый калды ул.

Чабышкылар артыннан өермә булып тузан гына күтәрелеп калды. Урман каравылчысы малае, күзләренә тулган кайнар тамчыларны яшерә алмый шырык-шырык борынын тартып, кола бия артыннан китеп барды. Авыртудан, сызланудан түгел, шултикле кеше карап торганда ат өстеннән егылып төшү гарьлегеннән иде булса кирәк аның яшьләре.