Мөхәммәт Мәһдиев - Әсәрләр. 5 томда / Собрание сочинений. Том 5

– Месяц без берега!

Һәм шулай саргайта, вәгъдәсендә тора иде. Хәтерлим: Лиепая хәрби диңгез базасында комендант булып майор Шеин хезмәт итә иде. Ике метрлы урыс. Моның турында легендалар йөри иде. Ул үзе шәһәргә сирәк чыга, бары тик офицерлар тәртип бозганда гына, машинасына утырып, бер төркем патрульләр белән килеп чыга (офицерларны тәртипкә чакыру өчен аерым – офицерлардан гына торган патруль группалары була) һәм шәһәрдәге хәрбиләрнең җанын өшетеп күренеп ала иде. Мин аны дүрт ел хезмәт итеп нибары бер генә тапкыр «эш» вакытында күрдем, карчыга борынлы, каратут йөзле, бөркет күзле, ябык гәүдәле бер ир иде – урыс булмагандыр ул, йә чегәндер, йә молдавандыр…

Гауптвахтага эләгү өчен сәбәпләр бик күп иде безнең «брат»ка: кафега кердеңме – беттең; ресторанга кердеңме – гауптвахтага әзерлән, унбиш тәүлектән дә ким бирмәячәкләр; чалбар балагыңа «клёш» куеп, аны кырык сантиметрга җиткердеңме (илленче елларда матрослар шулай ике аякка ике юбка кигән сыман йөриләр иде, ә хөкүмәт стандарты 24–26 см), – патрульләр тотып, лезвие белән синең «клин»еңне кискәләп бетерәләр, ә командир каршы ала:

– Месяц без берега!

Һәм шулай саргайта.

Майор Шеин турында гауптвахта диварларына әллә нинди догалар, җырлар, афоризмнар язылган, имеш, утырып чыккан малайлар боларны яттан беләләр иде. Миңа гауптвахтаны күрергә туры килмәде, шулай да үземнең дустым, өлкән матрос Колька Филиппов «янгач» командир аның кәгазьләрен миңа тоттырып, аны гауптвахтага озаттырды. Көймәгә утырдык. Лиепая шәһәренә гауптвахтага чыгабыз. Миндә – автомат, папка. Кара-каршы утырганбыз. Сөйләшмибез. Бергә учебный отрядта булдык, бергә хезмәт итәбез, төнге вахталарда туган өйне сагынып гөрләшәбез, ә монда ул – тоткын, мин – конвой. Күңелсез, күңел рәнҗетә торган хәл, төрекчә әйтсәк, – вазгыять.

Гауптвахтага аны тапшырганда, бер пачка печенье дә биреп кертмәкче идем – кая ул! Ул елларда гауптвахталарны Урта Азиядән килгән малайлардан саклаталар иде – эчке эшләр гаскәре – кая ул!

– Нэт, нэт, ни палужыны! – дип, кара егет «хәрби өтермә» ишеген зыңгырдатып ябып куйды.

– Колька, теге догаларны язып алып кайт! – дип, чак әйтә алдым.

…Унбиш көн узгач, Колька кайтты. Ябыккан, тартылып калган, күзләре уйчанланган. Авыруларча елмаеп, миңа таушалган бер кәгазь сузды:

– Чак алып чыктым, роба (матросларның көндәлек эш киеме) кесәләрен әйләндерә-әйләндерә тентеделәр теге чучмеклар, – диде.

Урыс шулай инде, үз милләтеннән булмаган ватандашларын чучмек, чаплашка, чукча, надсмен (монысын Сталин кертте – нацмен – национальное меньшинство) дип кенә сөйләшә. Нихәл итәсең, Колька да үз халкының малае бит, нишләсен инде ул?

Мин ашыга-ашыга гауптвахта фольклорын укыйм. Арадан берсе – дога – менә мондый: «О, святая мать – демобилизация! Избавь меня от стирки тельняшки, от драйки медяшки: от Шеина – беса (комендант. – М. М.), от шашуринского (Шашурин – капитан, гауптвахтаның хуҗалык мөдире. – М. М.) хлеба малого веса, от общего блага, от строевого шага, от химика вонючего, от боцмана шипучего, от лейтенантского воя, от колокола громкого боя (корабльдә зур тревога булганда кагалар. – М. М.), от работ физических, от занятий политических, да преврати ж ты, Господи, море Балтийское в пивную бочку. Аминь!» – «Во флоте от сна никто не помер». – «Аврал – равномерное распределение грязи» һ. б.

Бу фольклорда яшьлек наянлыгы да, каты дисциплинага бөгелергә теләмәү дә, протест та бар, әмма явызлык юк иде.

Әнә шуларны сагынып, мин үз теләгем белән яңадан шул дөньяга кайттым, ләкин инде бераз картаеп, искереп.

…Ерак Көнчыгышның кырыс октябрь иртәсендә тельняшкадан гына зарядкага чыгабыз да нәкъ өч чакрым йөгерәбез. Аннан унбиш минут зарядка ясыйбыз. Аннан – иртәнге аш. Аннан шинель төймәләрен, кокардаларны, ботинкаларны ялтыратып стройга басабыз да, рота-рота булып, урам гөрселдәтеп, «учебный корпус»ка барабыз. Аның ишегалдындагы плацка тыгыз строй булып – мең кара шинель, алтынлы ике мең погон! – басабыз. Строевая часть начальнигы – өченче ранг капитаны – плац уртасында тора. Барыбыз да тезелеп беткәч, ул тынын эчкә алып, күкрәген бераз күтәрә төшеп, башын артка ташлап кычкыра:

– Слушай мою команду!

Еракта башлары кызгылт-алтын нурларга күмелгән сопкалар күренә. Япония якларыннандыр инде – кояш күтәрелә. Сопкаларга бәрелгән тавыш Кытайга таба тәгәри:

– …анду-анду-нду-ду!

– Р-р-равняйсь!

Сопкалар монысын да тотып ала. Иртәнге коры салкын һавада сызгыру ишетелә: