Пьер Буль - Планета малпаў (на белорусском языке)

- Гэта эфект ланцуговай рэакцыi, - спакойна сказаў Гелiй. - Ён добра вывучаны i звычайна заканчваецца канвульсiямi, якiя бываюць пры эпiлептычных прыпадках. Але гэта дзiўная эпiлепсiя, якая захоплiвае толькi палову цела...

- Досыць! - закрычаў я раз'юшана.

Усе малпы падскочылi ад нечаканасцi i з неадабрэннем утаропiлiся на мяне. I тут увайшоў Карнэлiй.

- Разумею, - па-сяброўску паляпаў ён мяне па плячы. - За гэтымi эксперыментамi, пакуль не прывыкнеш, цяжка назiраць. Але падумайце пра тое, што менавiта дзякуючы iм наша медыцына, хiрургiя зрабiлi фенаменальны прагрэс за нейкую чвэрць стагоддзя!

Мяне гэты довад нiяк не пераканаў, як i ўспамiн пра падобныя вопыты на шымпанзэ, убачаныя мною ў адной з нашых зямных лабараторый. Карнэлiй пацiснуў плячыма i павёў мяне ў вузкi калiдор, якi злучыў залу, дзе мы цяпер знаходзiлiся, з меншым памяшканнем.

- Тут вы ўбачыце нешта дзiвоснае i зусiм новае, - сказаў ён урачыста. Сюды маюць доступ толькi тры асобы: Гелiй, якi асабiста займаецца вопытамi i ўжо дасягнуў выдатных поспехаў, я i адзiн санiтар-гарыла, выбраны намi з найвялiкшай асцярожнасцю. Ён нямы. Мне ён адданы i душою i целам, да таго ж ён яшчэ i дурань з дурняў. Так што вы разумееце, якое значэнне я надаю сакрэтнасцi гэтай працы. Але вас я з ёю пазнаёмлю, бо вы, я ўпэўнены, будзеце маўчаць. Гэта ў вашых iнтарэсах.

Раздзел VIII

Увайшоўшы ў залу, я не прыкмецiў спачатку нiчога такога, што магло б вытлумачыць дакляраваную таемнасць. Апаратура была падобная на тую, што я ўжо бачыў у папярэднiх памяшканнях: тыя ж генератары, трансфарматары, электроды. Тут былi толькi два паддоследныя: мужчына i жанчына, якiя ляжалi на двух пастаўленых паралельна канапах, прывязаныя рамянямi. Толькi мы з'явiлiся, яны адразу ж утаропiлiся пiльнымi позiркамi.

Санiтар-гарыла сустрэў нас невыразным бурчаннем. Гелiй абмяняўся з iм некалькiмi фразамi на мове глуханямых. Гэта было рэдкаснае вiдовiшча: гарыла i шымпанзэ размаўлялi мiж сабою з дапамогаю мiгаў! Не ведаю чаму, але мне гэта здалося настолькi недарэчным, што я ледзь не зарагатаў.

- Усё ў парадку, - сказаў Гелiй. - Яны спакойныя. Можна адразу пачынаць дослед.

Вы не можаце ўвесцi мяне спачатку ў курс справы? - папрасiў я ўмольна, баючыся, што ўбачу зараз новыя жудасныя эксперыменты.

- Я хацеў бы здзiвiць вас, - усмiхнуўшыся, адказаў Карнэлiй.

Санiтар увёў падвопытным наркоз i, калi яны спакойна заснулi, пачаў уключаць розную апаратуру. Гелiй наблiзiўся да мужчыны, асцярожна разматаў павязку ў яго на галаве i, выбраўшы на чэрапе патрэбную кропку, падвёў да яе электрод. Мужчына па-ранейшаму ляжаў абсалютна нерухомы. Я дапытлiва зiрнуў на Карнэлiя, i тут здарыўся цуд.

Мужчына загаварыў.

Ягоны голас прагучаў у маленькай аперацыйнай зале гэтак раптоўна, што я ажно падскочыў. Карнэлiй i Гелiй зрабiлi мне знак маўчаць i слухаць. Не, гэта не была галюцынацыя: ён гаварыў гучна, заглушаючы брунжанне генератара. I гаварыў на малпавай мове. Гаварыў зусiм паўнацэнна, як зямны чалавек або сарорская малпа.

На тварах у абодвух вучоных успыхнула радасць. Яны самазадаволена глядзелi на мяне, адчуваючы асалоду ад маёй збянтэжанасцi.

Тое, што казаў мужчына, не мела нiякага сэнсу. Напэўна, ён вельмi доўга знаходзiўся ў iнстытуце, таму што цяпер бясконца паўтараў абрыўкi фраз, якiя звычайна прамаўляюць вучоныя або санiтары. Неўзабаве Карнэлiй загадаў спынiць эксперымент.

- Ад гэтага мы нiчога больш не даможамся, - сказаў ён. - Але вы чулi галоўнае: ён гаворыць!

- Неверагодна! - прамармытаў я.

- Ну, гэта яшчэ што! - заўважыў Гелiй. - Ён гаворыць, як аўтамат цi папугай. А вось ад гэтай самкi мы дамаглiся нашмат большага.

Ён паказаў на жанчыну. Тая цiха спала.

- Большага?

- У тысячу разоў большага, - пацвердзiў Карнэлiй, такi ж усхваляваны, як i яго калега. - Слухайце мяне ўважлiва. Гэтая жанчына таксама гаворыць, i вы яе пачуеце. Але яна не паўтарае фраз, пачутых у палоне. Яе словы маюць выключнае значэнне. З дапамогаю камбiнацыi электрахiмiчных уздзеянняў на мозг гэтай падвопытнай - я не буду распiсваць вам яе, - нашаму маладому генiю ўдалося абудзiць не толькi iндывiдуальную, але i родавую памяць. У ёй пад уздзеяннем току ажываюць успамiны вельмi далёкiх продкаў, ажывае атавiстычная памяць пра падзеi тысячагадовай даўнасцi. Вы разумеце, Улiс?

Слухаючы гэтыя тлумачэннi, я думаў, што шымпанзэ з'ехаў з глузду, настолькi неверагодным здалося мне тое, што ён сказаў. Дарэчы, сярод малпаў таксама назiраюцца выпадкi вар'яцтва, асаблiва сярод iнтэлiгенцыi. Але пакуль я раздумваў, Гелiй падключыў электроды да мозгу жанчыны. Нейкi час яна, як i мужчына, ляжала, не падаючы прыкмет жыцця, потым глыбока ўздыхнула i загаварыла. Яна таксама гаварыла на малпавай мове. Але яе глухаваты голас пастаянна мяняў танальнасць, нiбыта належаў розным людзям. Кожнае яе слова ўсё роўна як выгравiравалася ў маёй памяцi.