Владимир Шитик - Трансплутонавыя афелii

Касманаўты былi на дзiва негаваркiя. Спачатку Зыль крыўдаваў на iх, думаў, гэта ад фанабэрыi. Потым зразумеў, што крыўдуе дарэмна. Гэтыя людзi сталi скупыя на словы i пачуццi праз тыя выпрабаваннi, якiя выпалi на iх долю. Яны былi як бы над часам, бо належалi дзвюм эпохам — той, з якой выйшлi, i другой — у якую прыйшлi. Але нi адна з гэтых эпох не магла сказаць, што яны належаць менавiта ёй.

Гэтыя людзi, iх называлi рэлятывiстамi, належалi толькi планеце Зямля. Яны адпраўлялiся ў прастору i загадзя хавалi сваiх блiзкiх, асуджаючы сябе ў будучым на адзiноту. Яны вярталiся i вельмi часта не разумелi сваiх новых сучаснiкаў, як тыя не разумелi iх. Яны шмат бачылi, паспелi пераацанiць тое, што лiчылi важным некалi даўно, на Зямлi, у паўсядзённым жыццi. Гэта не праходзiла бясследна.

Цiкаўнасць Зыля — зусiм зямнога чалавека — яны проста не прымалi, цэнячы нешта сваё, адным iм вядомае i дарагое.

Што iм такое адкрывалася ў прасторы? Зыль лiчыў iх жыццё подзвiгам, а яны, пачуўшы гэта слова, звычайна недаўменна пацiскалi плячамi. А можа, прастора была для iх тым месцам, дзе яны хацелi знайсцi сваё цэлае?

I гэты касманаўт… Цi дасягнуў ён сваёй мары?

Зыль паглядзеў на яго i падумаў, што жыццё гэтага чалавека, прынамсi ў апошнi час, было нялёгкiм. Стома, заклапочанасць, нягледзячы нi на што, не сцерлiся з яго твару.

Трэба было нешта рабiць, дзейнiчаць. Зыль павярнуўся да пульта. Як сведчылi сiгнальныя агеньчыкi, толькi ў чатырох каютах былi людзi. Зыль па чарзе ўключаў сувязь. На экране кожны раз з'яўляўся ложак i чалавек, якi нерухома, як i гэты ў рубцы, ляжаў на iм. А куды дзелiся астатнiя?

Пад руку Зылю трапiла кнопка сiгналу агульнай трывогi, i ён нацiснуў яе. Непрыемны гул нiзкага тэмбру, здалося, папоўз на яго з усiх бакоў. Зыль сцепануўся, уявiўшы сабе, як дзейнiчала гэта, калi небяспека ўзнiкала на самай справе. I паспяшаўся выключыць сiгнал.

Нiчога наўкола не змянiлася, хаця Зыль у глыбiнi душы спадзяваўся, што нешта здарыцца. Касманаўты — i гэты, што быў побач з iм, i астатнiя, якiх ён зноў убачыў праз тэлесувязь, — на сiгнал трывогi не адрэагавалi. Зыль яшчэ раз зiрнуў на прыборы i падумаў, што трэба агледзець карабель. Ён падняўся з крэсла, зрабiў крок да дзвярэй i спынiўся. На парозе стаяў робат.

— Ты хто?.. — разгубiўся Зыль.

— Мефiстофель… — флегматычна адказаў робат.

Апамятаўшыся, Зыль засмяяўся: робат сапраўды быў вельмi падобны на свайго славутага цёзку: меў бараду i нарасцi над iлбом, якiя нагадвалi рогi.

— А ты хто? — пасля паўзы ў сваю чаргу спытаў робат, уважлiва гледзячы на Зыля.

— Зямлянiн.

Збоку гэтая размова магла здацца камiчнай. Але Зыль разумеў, што тут не да жартаў. Робат, магчыма, быў зараз адзiным сведкам усяго таго, што здарылася з зоркалётам i яго экiпажам.

— Я зямлянiн, — паўтарыў ён, — на Плутоне прынялi ваша паведамленне.

Робат маўчаў.

— Раскажы, хто вы i што з вамi здарылася, — дадаў Зыль. Размаўляць праз шлемафон было нязручна, i ён пачаў расшпiльваць гермашлем.

Флегматычны робат раптам страпянуўся i засцерагальна ўскiнуў руку.

— Скафандр скiдаць нельга, — пачуў Зыль у навушнiках нечакана рэзкi голас робата.

— Чаму? — запытаў ён.

— Атмасфера планеты Зялёнага сонца трапiла ўнутр карабля, — адказаў робат, супакоiўшыся зноў.

Гэта было ўжо нешта новае. Зыль сеў i загадаў:

— Як назва зоркалёта? Я чакаю!

Робат нарэшце пакiнуў месца ля дзвярэй i пакрочыў да края пульта, дзе размяшчалася мноства пераключальнiкаў i кнопак. Ён выбраў адну з iх. Нацiснуў.

— Я — «Салют», я — «Салют», — прагучала ў рубцы.

А Зыль успомнiў i зоркалёт, што меў гэту назву, i iмёны касманаўтаў, якiя адправiлiся на iмудалёкiя прасторы Сусвету.

— Наблiжаемся да пятай планеты Зялёнага сонца. Там ёсць разумнае жыццё…

Робат уключыў дзённiк карабля. Цiкава было б паслухаць усе запiсы. Аднак колькi для гэтага спатрэбiцца часу? Зылю ж трэба было зараз даведацца пра галоўнае: што здарылася з экiпажам. Ён устаў, выключыў дзённiк, павярнуўся да робата:

— Мефiстофель, я хачу паслухаць цябе.

Той павярнуўся да чалавека.

— Хто гэта? — спытаў Зыль, паказваючы на гаспадара рубкi.

— Ран, — адказаў Мефiстофель.

«Старшы пiлот», — успомнiў Зыль.

— У атмасферы планеты Зялёнага сонца раптам з'явiлася атрута. Для нас. Яе прынесла вывяржэнне вулканаў, — робат крыху ажывiўся, пачаў хутчэй вымаўляць словы: — Людзi з планеты не маглi дапамагчы. Яны гаварылi: вы будзеце доўга спаць.

— I ты? — здзiвiўся Зыль.

— Не — зямляне, — растлумачыў Мефiстофель. — Мне гаварыў Ран. У час вывяржэння ён адзiн быў на борце.