Станiслаў Лем: Салярыс

— Ты ж усё ведаеш, — прамовiў ён зусiм iншым тонам.

Ён так холадна пазiраў мне ў вочы, што я аж сцепануўся. Мо ён i быў п’яны, але ведаў, што кажа.

— Штосьцi здарылася?..

— Ага.

— Няшчасце?

Снаўт кiўнуў галавой. Ён не толькi падтакваў, а i правяраў маю рэакцыю.

— Калi?

— Сёння на свiтаннi.

Дзiўна, але я не адчуў трывогi. Гэтая кароткая перамова аднаскладовымi пытаннямi i адпаведнымi адказамi супакоiла мяне сваёй прадметнасцю. Мне здалося, што я разумею яго дзiўныя паводзiны.

— Як гэта адбылося?

— Пераапранiся, уладкуй свае рэчы i вяртайся сюды… скажам… праз гадзiну.

Хвiлiну я вагаўся.

— Добра.

— Пачакай, — прамовiў ён, калi я накiраваўся да дзвярэй.

Ён пазiраў на мяне неяк дзiўна. Я бачыў, што ён не можа вымавiць тое, што яго хвалюе.

— Нас было трое, i цяпер, разам з табой, нас зноў трое. Ты ведаеш Сарторыуса?

— Як i цябе, па фотаздымку.

— Ён наверсе ў лабараторыi, i я не думаю, што ён да ночы выйдзе адтуль, але… ва ўсякiм разе ты яго пазнаеш. Калi ты ўбачыш каго-небудзь яшчэ, разумееш, не мяне i не Сарторыуса, разумееш, дык…

— Дык што?

Я не ўпэўнены, што гэта не сон. На фоне чорных хваляў, якiя крывава iльсняцца пад промнямi нiзкага сонца, ён усеўся ў крэсла, як i раней, з апушчанай галавой, i пазiраў убок, на шпулi навiтага кабелю.

— То… нiчога не рабi.

— Каго я магу ўбачыць? Прывiд?! — раззлаваўся я.

— Разумею. Ты думаеш, што я звар’яцеў. Не. Не звар’яцеў. Я не магу табе гэта растлумачыць… пакуль што. Зрэшты, магчыма… нiчога i не здарыцца. Ва ўсякiм разе памятай. Я цябе папярэдзiў.

— Аб чым?! Што ты гаворыш?

— Трымай сябе ў руках, — Снаўт упарта даводзiў сваё. — Паводзь сябе так, нiбыта… Будзь гатовы да ўсяго. Гэта немажлiва, я ведаю. Але ты ўсё-ткi паспрабуй. Гэта адзiная парада. Iншай я не ведаю.

— Але ШТО я ўбачу!!! — я амаль крычаў. Я ледзьве стрымлiваўся, каб не схапiць яго за каўнер i не страсянуць як след. Я не мог глядзець, як ён сядзiць, уперыўшыся вачыма ў кут, са спакутаваным, спаленым на сонцы тварам i з цяжкасцю выцiскае з сябе слова за словам.

— Я не ведаю. У пэўным сэнсе гэта залежыць ад цябе.

— Галюцынацыi?

— Не. Гэта — рэальна. Не… атакуй. Памятай.

— Што ты кажаш?! — азваўся я не сваiм голасам.

— Мы не на Зямлi.

— Палiтэрыi? Але ж яны наогул не падобныя на людзей! — усклiкнуў я.

Я не ведаў, што рабiць, каб вывесцi яго з таго стану, у якiм ён знаходзiўся i ад якога стыла кроў у жылах.

— Iменна таму гэта так страшна, — прамовiў ён цiха. — Памятай: будзь асцярожны!

— Што сталася з Гiбарыянам?

Снаўт не адказаў.

— Што робiць Сарторыус?

— Прыходзь праз гадзiну.

Я павярнуўся i выйшаў. Адчыняючы дзверы, паглядзеў на яго яшчэ раз. Ён сядзеў, скурчыўшыся, закрыўшы твар рукамi, маленькi, у заплямленых штанах. Я толькi цяпер заўважыў, што на костачках яго пальцаў запяклася кроў.

Цылiндрычны тунель быў пусты. Хвiлiну я пастаяў перад зачыненымi дзвярыма, прыслухоўваючыся. Сцены, вiдаць, былi тонкiя, звонку чулася скавытанне ветру. На дзвярах быў трохi коса i нядбала прылеплены прамавугольны кавалак пластыру з алоўкавым надпiсам: «Чалавек». Я пазiраў на гэтае невыразна накрэмзанае слова. Праз хвiлiну мне захацелася вярнуцца да Снаўта, але я зразумеў, што гэта немажлiва.

Вар’яцкае папярэджанне яшчэ гучала ў маiх вушах. Я паварушыўся i адчуў на плячах надакучлiвы цяжар скафандра. Цiха, нiбы хаваючыся ад нябачнага назiральнiка, я вярнуўся ў круглае памяшканне з пяццю дзвярыма. На iх былi таблiчкi: «Д-р Гiбарыян», «Д-р Снаўт», «Д-р Сарторыус». На чацвёртых дзвярах таблiчкi не было. Я завагаўся, але ўсё-ткi нацiснуў на клямку i цiха адчынiў дзверы. Калi яны адчынiлiся, мне здалося, што там нехта ёсць. Я ўвайшоў.

Нiкога не было. Такi ж самы, толькi крыху меншы, выпуклы iлюмiнатар, нацэлены на Акiян, якi тут — пад сонцам — тлуста iльснiўся, нiбыта з хваляў сплываў чырвоны алiўкавы алей. Пурпуровы водблiск запаўняў увесь пакой, падобны на карабельную каюту. З аднаго боку стаялi палiцы з кнiгамi, памiж iмi вертыкальна да сцяны быў замацаваны адкiдны ложак на карданах, з другога было поўна шкапчыкаў, памiж якiмi ў нiкеляваных рамках, звязаных пасамi, вiселi касмiчныя здымкi, на металiчных штатывах стаялi колбы i прабiркi, пазатыканыя ватай, пад акном двума радамi стаялi белыя эмаляваныя скрынi, мiж якiмi цяжка было прайсцi. Накрыўкi некаторых былi адкiнутыя — у скрынях мноства iнструментаў, пластыкавых шлангаў, у абодвух кутах знаходзiлiся краны, выцяжкi дыму, маразiльнiкi, мiкраскоп стаяў на падлозе, бо яму не хапiла месца на вялiзным стале ля акна. Калi я павярнуўся, то ля ўваходных дзвярэй убачыў высозную, да самай столi, прачыненую шафу, запоўненую камбiнезонамi, рабочымi i ахоўнымi халатамi, на палiцах ляжала бялiзна, памiж халявамi антырадыяцыйных ботаў паблiсквалi алюмiнiевыя бутэлькi для партатыўных кiслародных апаратаў. Два апараты разам з маскамi вiселi на спiнцы паднятага ўгору ложка. Усюды панаваў такi самы, толькi яшчэ большы, нiбыта ад спешкi, беспарадак i хаос. Я прынюхаўся, слаба пахла хiмiчнымi рэактывамi i нечым едкiм — хiба што хлорам? Мiжволi пашукаў вачыма ў кутах ля столi закратаваныя вентыляцыйныя адтулiны. Прыклееныя да iх рамак палосы паперы трымцелi, гэта сведчыла, што кампрэсары падтрымлiваюць нармальны ток паветра. Я перанёс кнiгi, апаратуру i iнструменты з двух крэслаў у кут, парасстаўляў iх як удалося, у вынiку чаго вакол ложка памiж шафай i палiцамi з’явiлася крыху вольнага месца. Прыцягнуў вешалку, каб павесiць на яе скафандр, узяўся пальцамi за хвосцiк замка-маланкi, але адразу ж яго адпусцiў. Я нiяк не мог адважыцца скiнуць скафандр, нiбыта з-за гэтага мог стаць безабаронным. Яшчэ раз абвёў позiркам увесь пакой, упэўнiўся, цi добра зачынены дзверы, бо ў iх не было замка, пасля кароткага вагання падсунуў да iх дзве найцяжэйшыя скрынi. Забарыкадаваўшыся такiм чынам, я трыма заходамi вызвалiўся з маёй цяжкай, скрыпучай абалонкi. У вузкiм люстэрку на ўнутранай паверхнi шафы адлюстроўвалася частка пакоя. Краем вока я заўважыў там нейкi рух, сарваўся з месца, але зразумеў, што гэта мой уласны адбiтак. Трыкатажны касцюм пад скафандрам быў увесь прапацелы. Скiнуў яго i штурхануў шафу. Яна адсунулася, у нiшы за ёй блiшчалi сцены мiнiяцюрнай душавой. На падлозе пад душам ляжала вялiзная пляскатая скрынка. З цяжкасцю вынес яе ў пакой. Калi апускаў на падлогу, века яе адскочыла, нiбы было на пружыне, i я ўбачыў асобныя аддзяленнi, запоўненыя дзiўнымi экспанатамi: шмат скарыкатураных альбо толькi першасных нарыхтовак iнструментаў з цёмнага металу, часткова падобных на тыя, што ляжалi ў шкапчыках. Усе яны былi не для ўжытку, недапрацаваныя, скрыўленыя, аплаўленыя, быццам вынесеныя з пажару. Сама дзiўнае, што гэткiя ж сляды пашкоджання былi нават на керамзiтавых, практычна не плаўкiх ручках. Нiводная лабараторная печ не давала тэмпературы для iх плаўлення — хiба што ўнутры атамнага рэактара. З кiшэнi свайго развешанага скафандра я дастаў малы iндыкатар выпраменьвання, але яго чорная галоўка маўчала, калi я наблiзiў яе да гэтых дзiўных iнструментаў.