Владимир Шитик - У час не вярнулiся (на белорусском языке)

Можна было вяртацца на Зямлю. Але Балачан быў добрасумленным студэнтам, нават залiшне педантычным. Там, дзе iншыя абмяжоўвалiся рэкамендацыйным спiсам кнiг i дапаможнiкаў, яму абавязкова трэба было ведаць ледзь не ўсё, што датычыла тэмы. Гэта часта замiнала нармальнай вучобе, бо, збiваючыся на дробязi, ён адставаў ад аднакурснiкаў. Аднак пераламiць сябе не мог. Такi ўжо быў у яго характар.

Гэты самы характар прымусiў Балачана затрымацца. Нехта з супрацоўнiкаў архiва ў самы апошнi момант сказаў яму, што ёсць яшчэ адзiн сiгнал, нерасшыфраваны, якi, магчыма, належыць "Чырвонай маланцы", бо прыняты на яе хвалi. А цi мог ён паехаць, не ўпэўнены, што сiгнал не мае нiякага дачынення да яго зоркалёта? Вядома, не. I хоць да адпраўлення рэйсавага планеталёта Марс-Зямля заставалася нямнога часу, ён пайшоў у сховiшча.

Наўрад цi можна было назваць гэта сiгналам, пасланым рукой чалавека. Каб не хваля, на яго нiхто не звярнуў бы нават увагi. На экране мiтусiлiся хаатычна раскiданыя рысачкi, у дынамiку чулася патрэскванне, як ад звычайных выпраменьванняў з космасу. Аператар спачувальна паглядзеў на Балачана, але дапамагчы не мог. З жалем параiў:

- Цi мала ў прасторы крынiц энергii? Яшчэ паспееш на планеталёт.

Гэта была слушная парада. Толькi не для Балачана. Аператар, напэўна, не чуў легенды, якую вось ужо чатыры гады, як дасцiпны жарт, перадавалi старэйшыя пакаленнi студэнтаў першакурснiкам. Быццам бы Балачан адмовiўся здаваць залiк па механiцы. А на здзiўленае пытанне выкладчыка заўважыў: "Мне трапiлiся рухавiкi ўнутранага згарання". Выкладчык не зразумеў. Тады Балачан растлумачыў: "У нашым музеi iх няма. Не магу ж я гаварыць пра тое, чаго нiколi не бачыў". Выкладчык стрымаў усмешку i спытаў: "А як нам быць?" Балачан адказаў: "Днi праз два я закончу дзеючую мадэль рухавiка, тады i здам залiк". Залiк ён сапраўды здаў. Блiскуча. Але са спазненнем, калi яго аднакурснiкi былi ўжо на экскурсii ў падводнай Антарктыцы.

Забраўшы запiс гэтага нерасшыфраванага сiгналу, Балачан адправiўся ў лабараторыю.

Ён працаваў суткi, другiя, трэцiя... Спачатку супрацоўнiкi архiва спагадлiва i крыху iранiчна пасмiхалiся, потым здзiўлена кiвалi галовамi, маўляў, упартасць не да месца. А на чацвёрты дзень у Балачана з'явiўся памочнiк - той самы аператар, якi раiў яму паспяшацца з ад'ездам. А неўзабаве разам з Балачанам працавалi ўсе, хто быў вольны ад вахты i асноўнай работы. Яны паверылi яму.

Аднак мiналi днi, а вынiкаў не было. На экранах штораз узнiкалi ўжо добра абрыдлыя ўсiм хаатычна раскiданыя рысачкi. Двойчы прасiў Балачан дазволу ў Касая затрымацца. Настаўнiк ведаў свайго вучня i, не задаючы пытанняў, дазваляў.

I раптам рысачкi загаварылi. Здарылася гэта, калi Балачан неяк уначы рашыў разбiць сiгнал на долi, чаргуючы колькасць рысачак па групах ад нуля да дзевяцi.

Гэта быў выпадак. Але, кажуць, выпадак любiць настойлiвых. Балачан быў настойлiвы. I на экране ён убачыў тую ж самую планетную сiстэму Палукса. Толькi побач з пятай планетай свяцiлася яшчэ адна кропачка, як спадарожнiк. Балачан паспрабаваў павялiчыць адлюстраванне. Кропка заблiшчала ярчэй, стала святлейшай за планету i ледзь прыкметна кранулася з месца. Дуга, якую яна апiсала, была часткай правiльнага круга... А потым экран патух. Сiгнал быў прыняты не цалкам. Вiдаць, не зразумеўшы, аператар не запiсаў яго да канца.

Балачан пабудзiў сваiх добраахвотных памочнiкаў i яшчэ раз з iмi прагледзеў кавалак гэтай перадачы, якая прыбыла з чужога свету. У гэтым ён не сумняваўся. Шарэпу цi Гаю не было патрэбы задаваць суайчыннiкам загадкi. Але што азначала гэта перадача? Здагадкi змянялi адна адну. Найбольш яму спадабаўся вывад, што гэта гуманоiды з сiстэмы Палукса, выкарыстаўшы хвалю "Чырвонай маланкi", перадалi на Зямлю вестку аб сабе i зоркалёце, якi дабраўся да iх i стаў спадарожнiкам пятай планеты, населенай разумнымi iстотамi...

Аднак Балачан не быў бы самiм сабой, каб прыняў гэту прыгожую думку за аксiёму. Ён не мог сабе адказаць на шмат пытанняў, i сярод iх на самае галоўнае: "Чаму маўчаў Шарэпа?" А без гэтага не адчуваў за сабой права рабiць хоць прыблiзны вывад.

Не адказваючы на вiншаваннi таварышаў, ён прайшоў на вузел сувязi i выклiкаў Зямлю. Касай слухаў яго.

- Настаўнiк, - сказаў Балачан, - я не напiсаў дыпломную. - Ён пачакаў, цi не скажа што Касай, i тады дадаў: - Я не буду гiсторыкам. - Касай маўчаў, i Балачан дазволiў сабе яшчэ адну фразу: - Калiсьцi чалавек павiнен перахварэць космасам.

З вузла сувязi Балачан пайшоў у свой пакой, выцягнуў з партфеля крышталiкi з запiсам дыпломнай работы i кiнуў iх у трубапровад, якi вёў да анiгiлятара.