Джейран Пиралиева - Müslüm Maqomayev - Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

SSRİ Xalq artisti, bəstəkar, pianoçu, opera və estrada müğənnisi, aktyor Müslüm Məhəmməd oğlu Maqomayev yaradıcılığa başladığı ilk gündən Azərbaycan xalqının olubduimlisi. Bakı şəhərində doğulan və həyat fəlsəfəsinin sonuna kimi bu şəhərə, Azərbaycana və onun xalqına qırılmaz tellərlə bağlı olan ecazkar bariton səsin sahibi doğma yurdunu böyük məhəbbətlə sevib və bu məhəbbət onun qəlbində ömrünün sonuna qədər bir məşəl kimi alovlanaraq nur saçıbdı. Böyük Azərbaycan bəstəkarı Əbdül Müslim Maqomayevin nəvəsi olmaq və bu şanlı adı daşımaq bir o qədər də asan deyildi. Ancaq Müslüm buna nail ola bildi, hətta, bu adı bir o qədər də yüksəklərə, zirvələrə ucaltdı və musiqi tarixinin yeni səhifəsini qızıl hərflərı yazd.

Həyatda müxtəlif insanlar olur, onlar müxtəlif peşə sahibi, müxtəlif sənətkar olaraq yetişirlər. Lakin bəzən elə olur ki, onların bir çoxu ömürlərinin sübh çağında sönür və ya məhv olurlar, bir çoxu isə işıldayır, ancaq parıldamır, elələridə olur ki, şölə saçdıqca daha da parlayır, sanki hər kəsin gözünü qamaşdırır. Bu, bənzətməni adi danışıq dilinə transver etsəm: deyə bilərik ki, hərənin öz taleyi, öz qisməti olur, onların hamısı enişli-yoxuşlu həyat yolu axıracan gedib çıxa bilmir. Lakin elələri də olur ki, onlar deyilənlərin hamısını arxada qoya bilir, daha yüksəklərə, Olimpə doğru inam və cəsarətlə addımlayır. Müslüm Məhəmməd oğlu Maqomayev məhz, bu, cür təkrarolunmaz sənətkarlardan sayılırdı. Onu zəmanəsinin “Sirius”u adlandırsam, məncə, yanılmaram. Buna görə də tanınmış, məşhur, ulduz, dahi, böyük, təkrarolunmaz epitetlərini və ya bədii təyinlərini tərəddüd etmədən onun adının və soyadının qarşısına bir inci kimi yazıram və bundan böyük zövq və ləzzət alıram.

Bu, monoqrafiyanı bir tərəfdən ecazkar, müəmmalı, sirli, digər bir tərəfdən isə bütün varlığı ilə şəffaf, hamı üçün anlaşıqlı, dostluq etməyi bacaran, hər şeyi istədiyi kimi qəbul edən və həyata keçirən, ixlas xüsüsusiyyətlərə malik böyük Müslüm Maqomayevə həsr olunan kitab adlandırmaq olar.

Xüsusi bariton səsə, yüksək tembrə, ecazkar avaza, geniş diapazona, təmiz diksiyaya, nadir səhnə mədəniyyətinə malik olan Müslüm Maqomayev iki dəfə “Böyük teatr”ın dəvətindən imtina etməklə yolunu istədiyi kimi, müstəqil davam etdirmişdi. İnsanın həyatda qazandığı zəfəriyyat və ya düçar olduğu məğlubiyyət göründüyü kimi həmişə xoştəsir bağışlamır, başqalarına oxşamır, daşlı-kəsəkli, isti-soyuq, qeyri-hamar olur. Mövcud olan bu proseslər Müslüm Maqomayevə məxsus həyat çərçivəsi daxilində cərəyan etmişdi, bir tərəfdən onu dalana qısnasa da, digər bir tərəfdən isə daha da zənginləşdirmiş , yetkinləşdirmiş və dünyaya tanıtmışdı.

Müslüm Maqomayevin “Azərbaycan” haqqında bəstələdiyi və ifa etdiyi mahnı sevdiyi diyarın tarixinə, mədəniyyətinə, xalqının qonaqpərvərliyinə, təbiətinin gözəlliyinə, milli adət-ənənəsinə, insanlarının səmimiliyinə həsr olunan bir şah əsər hesab oluna bilər. Bu, mahnını ecazkar bariton səsi ilə oxuyan müğənni, nəğməyə yeni ruh, yeni temperament, yeni üslub, ümumiyyətlə, incə və möcüzəli musiqi ədviyyatı əlavə etməklə qulaq asanları bir anlıq qanadları arasına alaraq əbədiyyat dünyasına səyahətə aparır və yenidən hiss olunmadan, ehmalca əvvəlki yerlərinə qaytarır.

Müslüm Maqomayev şəxsiyyətinə və yaradıcılığına olan xalq sevgisini, o cümlədən mövzunun aktuallığını nəzərə alaraq monoqrafiya yazmaq qərarına gəldim. İnanıram ki, geniş oxucu auditoriyası böyük, dahi, görkəmli, təkrarolunmaz Azərbaycan oğlunun həyat və yaradıcılığında baş verən müxtəlif proseslər haqqında ətraflı, müfəssəl, sanballı, xoşagələn, zəngin informasiya əldə edəcək, həmçinin, bundan kifayət qədər, layiqincə bəhrələnə biləcəkdi.

Beli! Bir çox insanlar mahnı üçün doğulur. Bunu kim necə istəyirsə, qoy o cür də başa düşsün. Çünki hər kəs şəxsi fikirində müstəqildir. Ancaq mən, subyektiv fikrimi demək istəyirəm. Bu, cür dahiləri Böyük Yaradan insanları ecazkar səsin sehrinə salmaq üçün dünyaya bir əsrdə, bəlkə də, bir neçə əsrdə, hətta, bir minillikdə bir dəfə yaradır. Bu, qəbildən olan sənətkarlar həyatda çox az olsalar da, istedad, zəka və qabiliyyət sahibləri olaraq adlarını incəsənət və mədəniyyət tarixinin zəngin salnaməsinə qızıl hərflərlə yazdırmağı bacarıblar. Üzeyir Hacıbəyli, Əbdül Müslüm Maqomayev, Şövkət Məmmədova, Cabbar Qaryağdıoğlu, Bülbül (Murtuza Məmmədov) , Rəşid Behbutov, Lütviyar İmanov, Qara Qarayev, Müslüm Maqomayev (nəvə) , Vaqif Mustafazadə və başqaları əbədiyyətə qovuşsalar da Azərbaycanın muğam, opera, vokal, caz, mahnı və estrada janrının həqiqi ulduzları kimi tarixə adlarını əbədi yazdırıblar. Adlarını yüksək hörmət və ehtiramla sadaladığım sənətkarların heç biri indi həyatda yoxdur, ancaq onları sevənlərin qəlbində əbədi, daima yaşayırlar. Onların hər biri sağlığında olduğu kimi bu gün də xalq tərəfindən sevilir və parlayan dan ulduzu kimi qəbul olunurlar.

Lakin çox təəssüflər olsun ki, bu gün Azərbaycanın mahnı, vokal, caz, opera və estrada janrında, muğam istisna olmaqla, özlərini “ulduz” hesab edənlərin “çoxluq” təşkil etməsinə baxmayaraq, həqiqi ulduzların sayı bir neçə nəfərdi, yerdə qalan əksəriyyət çoxluq isə qəlp və ya saxtadır. İnsan yer üzünə gəldiyi ilk zamandan həyatının sonuna, yəni başlanğıcdan nəhayətə qədər daima bir məsləkə qulluq etməlidir. Bir aforizmdə, bu məsələ daha obyektiv və daha real formada öz qiymətini alır: “Ulduzdan ulduza çox fərq var”. Fransalı ser Lourensi Olivye bir dəfə çox maraqlı bir fikir irəli sürərək demişdi: “Biz ona öyrəşmişik ki, artistlər ulduz olmağa çalışırlar, ancaq indi ulduzlar artist olmağa can atırlar”.

Müslüm Maqomayev artıq aramızda yoxdu və neçə ildi ki, möhtəşəm səhnələrdən, radio efirlərindən və televiziya ekranlarından pərəstişkarlarını canlı ifası ilə sevindirə bilmir, onlara yeni konsert proqramları, yeni mahnılar təqdim etmir, lakin bütün bunlara baxmayaraq o, dünyada əvvəllər olduğu kimi tanınır, sevilir və dinlənilir . Dünyanın heç bir yerində əsl müsiqi sevənlər, əsl bariton səsin ecazkar sehrindən ləzzət alanlar deyə bilməzlər ki, Müslüm Maqomayevi tanımırlar. Bu, ən azından, bu, sözü deyənə qəbahət hesab olunardı və o, rişğənd və istehza obyektinə çevrilə bilərdi. Opera, caz, romans, neopolitan , vokal və estrada mahnılarının təkrarolunmaz mahir ifaçısı, bəstəkar, pianoçu, istedadı sərhəd tanımayan milyonların sevimlisi və sənəmi 2008-ci ilin bir payız günündə dünyaya əbədi əlvida dedi və əbədiyyət dünyasına qovuşdu.

28 oktyabr 2008-ci ildə, Rusiya ictimaiyyəti böyük və dahi Müslüm Maqomayevlə vidalaşmaq üçün, düz 45 il əvvəl dahi müğənninin ilk solo konserti keçirilən Pyotr İliç Çaykovski adına Moskva Konsert Zalına axışmağa başladılar. Bunların arasında kimlər yox idi ki: həmyerlimizi yaxşı tanıyan, onunla yaradıcılıq uğurlarını bölüşən musiqiçilər, Rusiya incəsənəti və mədəniyyətinin ən görkəmli nümayəndələri, o cümlədən müğənninin dostları və sadə musiqi həvəskarları çoxluq təşkil edirdilər. Müğənninin həyat yoldaşı Tamara İlyiniçna Sinyavskaya ilə bu ağrını bölüşməyə Rusiyanın mədəniyyət naziri Aleksandr Avdeyev , bəstəkar Aleksandra Paxmutova , şair Nikolay Dobronravov, müğənnilər İosif Kobzon, Zurab Sotkilava, Tamara Qvertsiteli, Alla Puqaçova, Lev Leşenko, aktyor Oleq Tabakov və bir çox başqaları gəlmişdilər.