Джейран Пиралиева - Müslüm Maqomayev - Musiqidə bir zirvə… Monoqrafiya

BİRİNCİ FƏSİL

ƏBƏDİYYƏTƏ QOVUŞAN SOYAD…

Artıq oxucu söhbətin hansı soyaddan getdiyini təsəvvüründə canlandırmağa başlayır. Əks təqdirdə, bu başa düşülən olmazdı. Çünki Azərbaycanda “Şah İsmayıl” və “Nərgiz” operalarının müəllifini və Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının kimin adını daşıdığını hamı yaxşı bilir. Bu, soyad həyatın bütün keşməkeşli mərhələlərindən müvəffəqiyyətlə keçərək zirvəyə doğru inamla addımlamış və yüksəklikləri fəth edə bilmişdi. İnamla qeyd etmək olar ki, bu, yol bizə göründüyü qədər hamar və rahat olmayıbdı, ancaq xoş təəssüratlarla çox zəngin olmuşdu. Necə deyərlər, hər yolun, həm enişi, həm də yoxuşu olur. Maqomayev soyadı, sözsüz ki, burda istisna təşkil edə bilməzdi.

Əvvəlcə oxucu auditoriyasına bu soyadın hardan start götürməsi, onun keçdiyi çoğrafi məkanlar və lövbər saldığı yer haqqqında qısaca məlumat vermək, onun tarixini nəql etmərk ye Əminliklə söyləmək olar ki, Çeçenistanın Köhnə Ataq kəndi oxucuya nəyi isə xatırlamaq üçün önəmli və əhəmiyyətli deyil və özü haqasqında tariiya mşrlumatdan he baqatdan. Ümumiyyətlə, bu kəndin adı toponim və ensiklopediyalar istisna olunmaqla başqa yerlərdə yoxdu. Odur ki, məsələyə ardıcıllıqla yanaşmaq daha effektli və daha məqsədəuyğun hesab oluna bilər. Zamanında Köhnə Ataq kəndində silah düzəldən dəmirçi Məhəmmədin ailəsində üç oğlan və üç qız uşağı dünyaya göz açmışdı. Ailənin böyük oğlu Malik heç bir musiqi təhsili almadan bu peşə ilə məşğul olmaq qərarına gəlmişdi. Böyük qardaşın qabiliyyəti, istedadı və musiqi bacarığı kiçik qardaşa, Əbdül- Müslümə də siraət etmişdi və öz müsbət təsirini ona da göstərmişdi, bir sözlə , Malik Əbdül- Müslüm Maqomayevin ilk musiqi müəllimi kimi tarixə düşür, əgər belə, -demək, -mümkünsə .

Çox keçmir ki, bu yol Əbdül- Müslümü əyalətin mərkəzi hesab olunan Qroznı şəhərinə, musiqi təhsil almağa gətirib çıxarır. Burda, daha da kamilləşən və bir neçə musiqi alətində sərbəst ifa etməyi öyrənən gənc Maqomayev o zaman Zaqafqaziyada çox məşhur və yeganə təhsil ocağı hesab olunan Qori Müəllimlər Seminariyasına üz tutur. Qori seminariyası özünün kitabxanası, konsert zalı, orkestri, yüksək səviyyəli, tanınmış peşəkar pedaqoqları ilə zamanının sayılıb-seçilən təhsil mərkəzi idi. Seminariyada rus, gürcü və azərbaycanlı pedaqoqlar dərs verirdilər. Sonralar Azərbaycan ədəbiyyatı və mədəniyyətinin görkəmli ədibləri olaraq tarixə adlarını yazdıran: Süleyman Sani Axundov, Firidun bəy Köçərli, Cəlil Məmmədquluzadə, Sultan Məcid Qənizadə, Üzeyir bəy Hacıbəyli, Əbdül- Müslüm Maqomayev və bir çox başqaları Qori Müəllimlər Seminariyasının məzunları olmuşdular. Seminariyada mükəmməl təhsil alan Əbdül- Müslüm ona verilən diplom-göndərişlə əvvəlcə Zaqafqaziyanın bir neçə kəndində qısa müddət müəllim işləyir. Daha sonra o, Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri, gozəl Lənkəran şəhərinə musiqi müəllimi kimi fəaliyyət gostərməyə gəlir.

Öz çalışqanlığı, bacarığı, istedadı, istiqanlığı və xoş manerası ilə qısa zaman ərzində o, yerli əhali ilə qaynayıb qarışır. Əhali ilə aralarında yaranan xoş və isti münasibətlər bu gənci daha böyük işlər görməyə sövq edir. Bir müddət keçdikdən sonra Əbdül-Müslüm Tiflis Müəllimlər İnstitutuna imtahan verir və bu təhsil ocağına daxil olur. İnstitutu müvəffəqiyyətlə başa vuran gənc müəllim 1911-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Bakı şəhərinə gəlir və birdəfəlik burda məskunlaşır. Müxtəlif musiqi və dram teatrlarında gah solist, gah dirijor, gah da musiqi tərtibatçısı kimi işləyən Əbdül- Müslüm getdikcə daha da püxtələşir, musiqi ictimaiyyəti arasında kifayət qədər tanınır və musiqi əsərləri yazmağa başlayır. Bu zaman ərzində o, opera, pomans, rapsodiya, marş və başqa janrlarda musiqi əsərləri ərsəyə gətirir və yavaş-yavaş məşhurlaşır.

Əbdül-Müslüm və Baydagül xanımın (Əbdül-Müslümün həyat yoldaşı: -C.P.) birgə nigahdan iki oğlan övladı dünyaya gəlir. Onlar böyük oğlanı Cəmaləddin (1910), kiçik övladlarını isə Məhəmməd (1916) adlandırırlar. Əbdül-Müslüm həyatının ən parlaq çağında, ömrünün çiçəklənən dövründə tez yayılan və həmin dövrdə müalicəsi mümkün olmayan vərəm xəstəliyindən (1937) 52 yaşında vəfat edir. Baba Maqomayevin dünyasını dəyişməsindən dörd il sonra II Dünya müharibəsi başlayır. Onun kiçik oğlu Məhəmməd könüllü olaraq müharibəyə yollanır və həmin savaşların birində qəhrəmancasına (1945) həlak olur. Böyük oğlu Cəmaləddin isə dövlət işlərində çalışır, siyasi, ictimai-dövlət xadimi kimi mühüm vəzifələrdə fəaliyyət gostərir və altmılaş yırvidyaşfaryın. Bu, soyadın yeganə davamçısı, babası Əbdül-Müslümün şərəfinə ailəsi tərəfindən Müslüm adı verilən gənc oğlan sonradan bəstəkar, pianoçu olmaqla bərabər, həm də bariton səsi ilə təkrarolunmaz müğənniyə opera, romans, estrada, caz, neopolitan , vokal musiqilərinin mahir ifaçısına çevrilir.

Bu, soyadın Müslimdən sonra, əlbəttə, musiqi baxımından, davamçısının olub və ya olmayacağını gələcək zaman gostərəcəkdi. Beləki, onun soyadını daşıyan ana bir qardaşı Yura, bacısı Tanya və hal-hazırda Amerika Birləşmiş Ştatlarının San-Fransisko şəhərində yaşayan qızı Marina və nəvəsi. Heç kimə sirr deyil ki, həmyerlimiz zərif cinsin nümayəndələri tərəfindən həmişə böyük sevgi və məhəbbətlə qarşılanıbdı. Bu, təkzibolunmaz faktdı və istisna təşkil etmir. Çünki tanınmış insanlar haqqında cəmiyyətdə müxtəlif söz-söhbətlər, məişət uydurmaları , dedi-qodular, ailə tarixçələri həmişə olub və olmaqda davam edir, ancaq bunların hamısı, heç də həqiqəti əks etdirmir. Həyatda bir neçə dəfə ailə quran və kifayət qədər eşq macəraları yaşayan Müslüm Maqomayevin musiqi davamçısının olmaması, ən azından, hər kəsdəsü təəəsi.

Gələcəkdə nəyin necə olacağı, sözsüz ki, əlahəzrət zamanın ixtiyarında olan bir məsələdi. Burda, yalnız onu demək mümkündü ki, Köhnə Ataq kəndindən kurs götürən maqomayevlərin həyat salnaməsi Qroznı şəhər məktəbinə, oradan Qori Müəllimlər Seminariyasına, daha sonra Lənkəran və Tiflis şəhərlərinə, ən axırda isə mavi Xəzərin sahilində yerləşən möhtəşəm və qədim Bakı şəhərinə qədər gəlib çıxır və burda lövbər salaraq, burda da birdəfəlik əbədiləşir. Bu, soyadın üç nümayəndəsi: baba Əbdül- Müslüm , onun böyük oğlu Cəmaləddin və nəvəsi Müslüm bu gün Bakıda, Fəxri Xiyabanda, soyadın digər nümayəndələri, Müslümün atası Məhəmməd Polşanın Ksivin-Qrifnski və ye odluğunun Hoyna qardaşlıq məzarlığında, müğənninin anası Ayşət xanım isə Rusiyanın Murmansk şəhər qəbiristanlığında dəfn olunublar.

Əbdül-Müslüm Məhəmməd oğlu Maqomayev (1885-1937)

(Muslum Maqomayevin babası)

Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı, istedadlı pedaqoq, gözəl pianoçu, dirijor, ictimai xadim Əbdül- Müslüm Məhəmməd oğlu Maqomayev 18 sentyabr 1885-ci ildə Qroznı yaxınlığında yerləşən Köhnə Ataq kəndində, dəmirçi-silahqayıran ailəsində anadan ol muşdu. Deyilənlərə görə onun atası Məhəmməd Maqomayev teypa vaşendoroy türk qəbiləsinə məxsus olubdu. Maqomayevlər nəsili öz başlanığıcını qədim çeçen kəndi Köhnə Ataqdan götürsələr də, etnik mənsubiyyətinə görə çeçen deyillər. Çeçenlərin Müslüm Maqomayevi özlərinin ki, hesab etmələrinə baxmayaraq, müğənni dəfələrlə bu fikirə münasibət bildirərək qətiyyətlə etiraz etmiş, rədd cavabı vermişdi. Bu, məntiqlə heç vaxt razılaşmayan müğənni özünü həmişə əsl azərbaycanlı hesab etmiş, ömrünün sonuna qədər düşüncəsində israrlı olmuşdu. Bu, məntiqin doğruluğunu Heydər Əliyevin dəqiq və gözəl ifadə etdiyi bir kəlamda daha aydın görmək mümkündü. O, Muslum Maqomayevin həyat yoldaşı Tamara xanıma muraciət edərkən demişdi: