Алексей Гардицкий: Пісьменніцкія былі і небыліцы

АЛЯКСЕЙ ГАРДЗІЦКІ

ПІСЬМЕННІЦКІЯ БЫЛІ І НЕБЫЛІЦЫ

Літаратурныя эцюды

Жанр гумарэскі, анекдота пра пісьменнікаў у нас быў няразвіты. На гэта ёсць прычыны. Адна з іх — наша сціпласць, недаацэнка гісторыі беларускай літаратуры, наогул культуры, маўляў, у рускіх пра Пушкіна гавораць, дык гэта ж Пушкін, у іх жа развітая літаратура! Куды там нам?! А калі згадаць, то гэты жартоўны жанр не менш, а, магчыма, і больш, чым у іншых рэспубліках, у нас бытаваў непасрэдна ў жыцці, пісьменнікі любілі і любяць пажартаваць адзін з аднаго. Аднак публікацый амаль не было. Не было, мусіць, і таму, што яшчэ гадоў дзесяць-пятнаццаць назад самі героі гэтых анекдотаў, жартаў прымалі б іх, як кажуць, не за здаровы гумар, а за своеасаблівыя кпіны, нават крытыку. Хоць крытыку тады, як вядома, толькі на словах паважалі, на справе яна магла і нашкодзіць. Што ні кажыце, галоснасць неяк незаўважна паўплывала на нашы адносіны да гумару, дакладней, да падобных гумарыстычных твораў. Імкнучыся быць, як цяпер прынята гаварыць, карэктным, я пазваніў асобным героям, на мой погляд, найбольш вострых жартаў (I. Чыгрынаву, Г. Марчуку, А. Ставеру), спытаў: ці можна друкаваць у такім выглядзе гэтыя рэчы, а можа, змякчыць што? Адказ быў прыкладна аднолькавы: «Можаш даваць, гэта мяне не крыўдзіць». I справядліва. Як даўно вядома, дасціпная жартаўлівасць — сведчанне высокага інтэлекту чалавека.

Мне здаецца, што сёння больш раскавана пачынаюць адчуваць сябе і аўтары такіх публікацый.

Прапаную чытачам гэтую бывальшчыну, якая неяк незаўважна назбіралася ў мяне.

ШТО СВОЙ, ШТО ЧУЖЫ

Заходні фронт. На машыне едуць ваенныя пісьменнікі. Раптам у паветры з'явіўся самалёт. Пятрусь Броўка крычыць Аляксею Сур­кову:

— Алёша, хавайся!

— Дык гэта ж наш самалёт,— пярэчыць Суркоў.

— Ці свой, ці чужы — усё адно хавайся.

ЯК ЗЛАВІЛІ ГІТЛЕРА

На пачатку вайны двое сяброў-студэнтаў, абодва Міколы — Аўрамчык і Сурначоў — рынуліся з натоўпам людзей на ўсход. У Мсціславе ваенкамат арганізаваў полк пераважна са студэнтаў Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі. Трапілі ў гэты полк і абодва Міколы, і Анатоль Плюшкоў, які толькі што скончыў дзесяцігодку. Hi абмундзіраванння, ні харчоў не далі, таму кожны шукаў ежу самастойна. У час маршу на ўсход, недзе ўжо на Тамбоўшчыне, беларуская троіца адбегла ў недалёкую вёску, каб з’есці што ды і ўзяць на запас. Даганяючы так званы полк, а яго наступны прывал ім быў вядомы, хлопцы падселі на спадарожную фурманку. Раптам з лесу выйшлі на дарогу двое вайскоўцаў, адзін пры шпале, што азначала на той час званне капітана, а другі пры кубіках — лейтэнант. Каторы пры кубіках адразу пераняў за вобраць каня і сказаў капітану, паказваючы вачыма на Плюшкова: «Вельмі ж падобны на Гітлера, толькі, гад, паспеў вусікі збрыць, а гэтыя двое — яго памагатыя». Мікола Аўрамчык пасля ўспамінаў: «Я глянуў на Толю, што там магло паказацца падобным на Гітлера? Круглатвары, светлавалосы, праўда, ад нашай бегатні ў яго прыліп да ўспацелага ілба наўскасяк чубок. Адразу раздалася каманда: «Вашы дакументы!» Якія там дакументы, калі іх забралі ў ваенкамаце. Пачалі тлумачыць, што мы з палка, які спыніўся непадалёку. Дагналі полк. Як толькі хлопцы, убачыўшы нас, зарагаталі, вайскоўцы адразу рэціраваліся, зніклі».

ПЛАТОН ВАРАНЬКО ПАМАГАЕ АДКРЫЦЬ ДРУГІ ФРОНТ

Ваенная Масква. Сюды з каўпакоўскага злучэння прыляцеў украінскі партызан і паэт Платон Варанько. Якраз у той час у сталіцы пачалі з’яўляцца прадстаўнікі саюзніцкіх дзяржаў Вялікабрытаніі і Злучаных Штатаў Амерыкі. На сустрэчах заўсёды ўзнімалася гаворка аб адкрыцці другога фронту. Вядома, што саюзнікі ўсё марудзілі. I вось на адзін з урадавых прыёмаў запрасілі як партызана Платона Варанько. Сеў ён сціпла, напрыканцы даўжэзнага стала, дакладней, расстаўленых у даўжыню меншых сталоў, і стаў слухаць гасцей. А калі яму надакучылі іхнія апраўданні, то ўзлез на стол, а тады пайшоў па ім прама да кіраўнікоў дэлегацый, што сядзелі ў канцы, і абурана выкрыкнуў: «Вы наўмысна не адкрываеце другі фронт, чакаеце, каб Савецкі Саюз знямог!» Вярнуўшыся ў свой нумар, што быў тады ў атэлі «Масква», паэт ціха вымавіў жонцы: «Сушы сухары. Заўтра мяне забяруць».

Назаўтра ён нікуды не выходзіў, чакаў... Раптам раздаецца тэлефонны званок. Ледзь жывы, паэт паднімае трубку і чуе: «Таварыш Варанько?.. Мы ўдзячны Вам за ўчарашняе выступление на прыёме. Вы вельмі добра выказалі думку савецкага народа аб неабходнасці як найхутчэй адкрыць другі фронт. Мы Вас запрашаем сёння на прыём яшчэ адной саюзніцкай дэлегацыі».