Кадыр Абакиров - Бабалардын баяны 2

Бир кары сурайт кеп салып:

– Чынгыз хан деген ким болгон?

Маанилүү тура баяның

Маек курчу ошондон.

Элтерес кары кеп салды,

Кеп салганда деп салды.

Мындай баян улады.

– Ошол Монгол ичинде,

Кыят тукумунан таралган

Курлас уруусу аталган.

«Жараткан» деп, өмүр сүрүп,

Жылдыз деген хан жашаган

Анын небереси Дайын Баян,

Кийин ошол хан шайланган.

Ошол эле уруудан,

Караганга ай чырайлуу,

Абдан эле акылдуу,

Алангү деген кыз болгон,

Ай периге окшогон.

Далай жигит көз салган,

Бирөө дагы ала албаган.

Дайын Баян ошого үйлөнөт,

Чоң той берип эл күтөт.

Дайын Баян мыкты жигит,

Уруусуна чеп болгон.

Монгол калкын бириктирип,

Андай жигит болбогон.

Улам-улам бириге,

Монгол калкы чыңалды.

Бытырап бирикпес,

Башка урууну чаап алды.

Кайрат күчтү чыңаган,

Башкаларга жол салган,

Мыкты башчы баягы,

Жазымышпы ал дагы,

Күндөрдүн бир күнүндө,

Ала кечки күүгүмдө

Дайын Баян каза табат.

Алангү сулуу акылман,

Арманданып жесир калат.

Жесир калып шор катат.

Аял эле эл багаар акылман,

Калың журтка көз салган

Ат үстүндө жаа тарып,

Албан ишти жазаган.

Кем эмес болуптур,

Баатырлыгы жолборстон,

Ат үстүндө кылычты,

Ары-бери ойноткон.

Күндөр жылып токтобой

Алдыга арыш алган.

Айлар алга ала салып,

Эки жыл өтүп арадан.

Жылдардын бир жылында,

Айлардын бир айында,

Койлор жуушап арыда,

Коктуда жаткан маалында.

Төгүп турат ай нурун,

Журт уйкунун чагында.

Алтымыш уукту чоң боз үй,

Алангү жаркын ойгонот,

Түндүк жабуу көтөрүлөт,

Сүйкүм ак нур жерге түшөт.

Өзүнөн өзү анан барып,

Түндүк жабуу жабылат,

Үйдү кайра тынчтык басат.

Ошол укмуш нур кубулуп,

Адам затка айланат.

Эмне болду бул укмуш,

Келин ага таңданат.

Жаралгандан ал келин

Көргөн эмес мындайды.

Бул эмне сыйкырбы,

Же болбосо башкабы?

Татынкай ак жуумал,

Көзү көк сары сакал.

Боюу узун далдагай,

Сыйкырлуу бир адамдай.

Нур адамга айланды

Баарысы тең тынчтанды.

Короо тынч, баары тынч,

Үйдү бейкут аркалайт.

Сүйкүм тарткан убакта,

Сүйүүучуру башталат.

Алангү аны менен

Түн боюу бирге жатат.

Айтып бүткүс махабат,

Ал экөөнү аралайт.

Жакшы учур аяктады,

Токтобой кыймыл уланды.

Адам нурга айланды,

Түндүк жабуу ачылды.

Нур болсо чыгып кетти,

Үйдү тынчтык каптады.

Түгөл тынчтык аралап

Түндүк жабуу жабылды.

Аял болсо көшүлүп,

Тынчтанып уктап калды.

Бир келди тунук сүйүү,

Көргөн эмес мындайды.

Бул сыйкырбы башкабы?

Нур менен Алангү,

Далай жолу катышат.

Махабаттуу ыйык түн

Анан барып аяктайт.

Мезгил өтүп акырындап,

Алангү болду кош бойлуу.

«Кантип бүттү боюна»,

Каршылаштар ойлонду.

Кээ бирлери жек көрдү,

«Көрсөтөбүз көргүлүктү»

Алангү жакын аялдарга,

Закым нурду көрсөттү.

Абысындар көрүштү,

Алоо нурду жанакы.

Асылгандар баягы

Ачылган оозун тып басты.

А балким бул окуя,

Жумушудур жараткандын.

Байыркынын санжырасын,

Баштагандыр жаратканым.

Ошол иш ошол болду,

Күүгүм кирди, таң атты.

Дайнын такыр билгизбей,

Далай убак кыр ашты.

Ошондогу жашыл нурдан,

Жумурай журтка таанымал,

Балким бир адам чыгаар,

Баардык элге таанылган.

Оо, ыйык жаратканым!

Баарысын тең жараткансың.

Акыл берип адамдарды,

Ай ааламга тараткансың.

Алангү деген береги аял,

Кереметтүү жашыл нурдан,

Түнүндө келген адамдан,

Үч баланы тууп алган.

Ошол келген жашыл нур,

Тукуму экен кыргыздын.

Закым нур болуп кубулган,

Андан тукум уланган.

Байыркы өткөн баянды,

Көрүп келген киши жок.

Эбакы өткөн аяндар,

Эчтеме менен иши жок.

Биз эчтеке билбейбиз,

Чынбы калппы бул жомок.

Эң улуу баласы,

Бугун Катаган болуптур.

Ортончусу Булан Жалчы

Кичүү баласы Буданчар,

Үчөөнөн чыккан тукумдар,

Арбун Будун деп аталган.

Байыркы атты чакырган,

Ушундай уулдар таралган.

Кыргыз тилге которсок,

Маанисин тактап ойлонсок,

«Закым нур» деп аталат,

Дал ушундай атты алат.

Алангүнүн ортончу баласы,

Буданчар деп аталар.

Санжырада айтылаар,

Андан эки бала бар.

Токо, Томо уландар,

Андан тукум уланаар,

Токо деген хан болот.

Токо улгайып өлгөн соң,

А дүйнөнү көргөн соң,

Уулу Дутма хан болот.

Бактысы учуп оболойт.

Өстүрүп сегиз баланы,

Өстөндү бойлоп отурган,