Василий Хомченко - Крэсла з гербам i розныя крымiнальныя гiсторыi (на белорусском языке)

Напарнiкi мае былi мужчыны хоць i сталыя, але i яны за турэмныя днi i месяц этапу таксама амаль дайшлi i ў рабоце гэтак жа, як i я, ледзь варушылiся.

Мы часта рабiлi перапынкi, к канцу змены перапынкi доўжылiся, а ўсё адно сiлы не прыбаўлялася, не адкрывалася другое дыханне, бо рэзерваў арганiзм не меў. Можна было кiнуць шуфлю, легчы i праляжаць да канца змены. Але ж пужала заўтрашняя трохсотграмовая пайка, ад якой я дайду яшчэ хутчэй. У мяне i так засталiся шкiлет ды скура, мышачны слой - тоненькi, толькi каб звязаць скуру з касцямi.

У час аднаго перадыху я сказаў:

- Працаваць не буду, не магу.

Прызнаўся i яшчэ адзiн напарнiк, што ў яго таксама сiлы скончылiся.

- А я што, не такi, - сказаў трэцi, - але ж трэба працаваць.

Калi брыгадзiр пачуў ад нас, што мы ад працы адмаўляемся, то сказаў:

- Даю вам параду, дахадзягi. Загрузiце адну платформу, i я запiшу яе на каго-небудзь з вас аднаго. Той палучыць за перавыкананне нормы кiло i сто грамаў хлеба, астатнiя двое - па трыста, а ўсяго на трох - кiлаграм семсот грамаў. Калi ж вы ўсе трое не выканаеце норму, то на ўсiх будзе толькi дзевяцьсот грамаў.

Так i вырашылi. Адну платформу мы ўсё ж пагрузiлi, ды i то, як сказаў дзесятнiк, не зусiм поўна. Але запiсаў як поўную, i запiсаў чамусьцi на мяне.

Назаўтра, на нашу радасць, мы ўсе атрымалi поўныя пайкi. Вiдаць, усё ж начальства зразумела, што ад дахадзяг пасля этапу нельга патрабаваць поўнай нормы.

Я прыцiскаў да грудзей сваю вялiкую пайку яшчэ цёплага фармовачнага хлеба з даважкай, прыколатай трэсачкай, i мне нават пацяплела ад яго. Бог мой, якiя ж ёсць шчаслiвыя людзi, што могуць есцi вось такi хлеб уволю. Вось ён, хлеб, у маiх руках, тая жыватворчая сiла, якая ажывiць мяне, не дасць загнуцца, паплысцi за зону на зэкаўскiя могiлкi.

Эх, думаў я, вось бы дарвацца да хлеба, каб кожны дзень яго есцi колькi хочаш, i тады б я зусiм ажыў i мышцы мае патаўсцелi б, а я рос бы.

Прага паесцi ў тыя днi мяне не пакiдала нi ўдзень, нi ўначы. I калi спаў, то недзе ў куточку мозга не засынала думка аб ядзе. Неяк прачнуўся ад паху свежага, гарачага бохана. Я сеў, пачаў мацаць вакол сябе, азiрацца, дзе ж той бохан, уцягваць ноздрамi паветра, каб адчуць, адкуль iдзе гэты пах, але паху не было, не адчуваў яго. Ён мне проста прыснiўся. Аказваецца, i пахi могуць снiцца.

Я зайздросцiў чорнай зайздрасцю рабочым па кухнi - яны сытыя. Вялiкай марай было стаць хлебарэзам або памочнiкам кладаўшчыка. Гэтыя пасады былi для мяне тады самымi высокiмi ў свеце, i мае мары, жаданне iх заняць не маглi па важнасцi нi з чым параўнацца. Жаданне нейкага чалавека стаць, скажам, наркомам, акадэмiкам - драбяза. Хлебарэз цi рабочы па кухнi вышэй за ўсякiх там наркомаў i акадэмiкаў.

Калi чалавек пастаянна галодны, то ў яго адно iмкненне, адна мэта ухапiць недзе хоць што-небудзь ядомае. Усё чалавечае ў iм - дружба, спагада, гонар - адступае, знiкае, саступае жывёльнаму i раслiннаму закону барацьбы за выжыванне. Не верце тым, якiя гавораць, што ў лагеры яны, галодныя i знясiленыя ад хранiчнага голаду, дзялiлiся пайкай з такiм жа галодным або саступалi месца каля катла ў чарзе па дабаўку. Лагерная мараль, законы бесчалавечныя, там не жыццё, а антыжыццё.

Я адно зразумеў, што калi не траплю на больш лёгкую i сытную працу, то прападу. Ну хоць бы месяц, тыдзень пажыць, дзе лягчэй. А то ж з турмы, этапу i адразу на ЦФП - цяжкую фiзiчную працу.

Пра тое, што я некалi запiсаўся хлебапёкам, я ўжо i забыў, не верыў, што той запiс мне некалi паможа. I па-ранейшаму хадзiў на ЦФП, грузiў пясок, гравiй, падсыпаў адхоны пуцей, разгружаў шпалы з платформы.

Я даходзiў, згасаў, дагараў, i брыгадзiр, хоць i шкадаваў мяне, усё часцей запiсваў мне невыкананне нормы, а гэта значыла - няпоўная пайка. Цяпер я разам з такiмi ж дахадзягамi не адыходзiў ад кухнi з надзеяй хоць што-небудзь ухапiць, хоць якiя агрызкi, аб'едкi, саскрэбкi ў катле. Аднак удачы выпадалi рэдка - была вялiкая канкурэнцыя. Я схуднеў, здавалася, да апошняй гранi. Далей ужо не худзеюць, а пачынаюць пухнуць. I я баяўся гэтага.

У санчасцi, куды я звяртаўся з просьбай паслаць мяне на АП - аздараўленчы пункт, дапамогi не атрымаў, такiх, як я, было палова калоны.

А надышла зiма, мароз працiнаў маё худое цела не толькi да касцей, а ўсяго наскрозь, i, каб не замерзнуць, трэба было рухацца, рухацца, а на рухi не было сiлы. Часта ўзнiкала жаданне абмарозiць руку, нагу, каб трапiць у лазарэт, а то i iнвалiднасць атрымаць.

Паратунак прыйшоў тады, калi я яго не чакаў. Ужо тыдзень запар я меў толькi трохсотграмовую пайку. Жыццё маё iшло да развязкi. Працаваць я ўжо не мог, не выходзiў на работу i нават не кожны дзень з'яўляўся на развод.