Анатоль Крэйдзіч - Права на ўсмешку

Цяжкія колы цягніка грукаюць манатонна, быццам адбіваюць мелодыю, а хлопец у вагоне, закалыханы ёю, блукае і блукае па няўтульных вуліцах свайго асабістага гарадка, час ад часу зазірае ў маленькія скасабочаныя хаткі: у адной з іх маці плача над памёрлай бабуляй, у другой ляжыць цяжка хворы бацька і просіць пасядзець з ім. «Няўжо ў маім горадзе прыбавіцца яшчэ адна такая чорная хаціна? — думае хлопец. — Нашто яны ў горадзе? Няхай бы ўсё было добра». Раптам брудная вузкая вулачка выводзіць яго на новы светлы праспект, высланы рознакаляровым зіхатлівым брукам, які ўпіраецца ў велічны палац; такой прыгажосці ў сваім горадзе юнак яшчэ не бачыў ніколі. Ахоплены цікаўнасцю, ён адчыняе запаветныя дзверы і... нечакана трапляе ў абдымкі Валянціны. Яе лёгкія, быццам крылы матылька, рукі песцяць ягоныя шыю і твар, дрыготкія вусны слізгаюць полымем па яго вуснах. Залаціста-зялёныя вочы яе на залацістым твары і пад залатою кудзеляю валасоў сабралі ў сабе, здаецца, усе знічкі, якія толькі ёсць на небе. Яны блішчаць і іскрацца. Іскрыцца і ўвесь пакой у палацы. Здаецца, усё тут выраблена з золата.

«Чаму я ні разу не наведаў палац, у якім жыве Марыя? — спытаў ён у самога сябе перад тым, як заснуць, а можа, нават і ў сне.

* * *

Пад цёплымі промнямі чыстага вясенняга сонца цямнее, плавіцца снег на палях. Ноччу ён падмярзае, пакрываецца зверху нетрывалым шурпатым панцырам, а днём зноў слязіцца, яшчэ больш асядае, прыпадае да чарназёму, робіцца порыстым, нібы гумавая мачалка. Пасля поры растуць, выядаюць апошнія снежна-ледзяныя крышталікі, і сонцу адкрываюцца бліскучыя чорныя камячкі зямлі. У некаторых месцах глеба набрыняла, і вада, не маючы куды дзецца, застойваецца на паверхні, утвараючы невялікія лужыны.

На прысядзібным участку Андрэя Галубка лужын не бывае ніколі. Ён не дае ім застойвацца. Своечасова адводзіць раўчукі (адзін паміж полем і мяжой, астатнія — у залежнасці ад нізкіх месцаў), па якіх цёмная, змяшаная з брудам вада сцякае ў невялічкі штучны вадаём, выкапаны Галубком яшчэ ў тыя далёкія часы, калі ён працаваў на калгасным экскаватары.

Зараз ён чысціць ад усялякага бруду — камякоў зямлі, ламачча, шэрых каменьчыкаў — тоненькія водныя шляхі, падганяе рыдлёўкаю ваду, спявае мала каму вядомую сёння, але яшчэ не забытую песню.

Жэнік непрыкметна падыходзіць да плота, убірае ў сябе да болю знаёмыя голас і словвы:

Бацька заганяе рыдлёўку ў неадталую яшчэ зямлю, і на вяршок адпаліраванага дзяржальна апускаецца яго шырокая цяжкая пяцярня з набрынялымі карэнішчамі венаў. Бацька засяроджана назірае, як збягае па раўчуку ўчарашні снег, як спяшаюцца ў вялікую ваду маленькія крохкія льдзінкі, якія нават тут дахітраюцца налазіць адна на адну, крышацца на яшчэ больш дробныя часткі, імітуючы сапраўдны рачны крыгаход.

— Дзень добры, тата, — вітаецца сын.

— Здароў сынок, здароў, — не хаваючы радасці, адказвае, павярнуўшыся, бацька. — Ты што, на канікулы?

— Якія зараз канікулы, тата.

— А як жа ты прыехаў? З заняткаў уцёк?

— Чаму ўцёк. Адпрасіўся. Марыя напісала, каб тэрмінова прыехаў дахаты. Я падумаў — нешта здарылася. А што, усё нармальна тут?

— Марыя напісала? — Жэніку падалося, што бацька вельмі здзівіўся. Ну, можа, і малайчына, што напісала. Хоць дома пабудзеш.

— Дык у вас праўда ўсё добра?

— Бяды вялікай няма. А Марыя, відаць, напісала табе пасля таго, як маму нашу дзверы ў старым кароўніку прывалілі. Там крукі жалезныя лёдам абраслі, петлі на іх падняліся, і маці толькі кранула дзверы, каб адчыніць, а яны прама на яе і паваліліся. Так што і галаве, і спіне, і паясніцы, нават левай руцэ дасталося. Ледзьве дамоў прывалаклася. А зараз то нудзіць яе, то бок абмірае.

— Так моцна стукнула?

— А што ж ты думаў. Ведаеш, якія там дзверы — вялізныя, цяжкія. Яны нават не стукнулі — прывалілі яе. Але і гэтага хапіла.

— У бальніцы была?

— А як жа. Бальнічны далі... на тры дні. Сказалі, як будзе горш, каб прыязджала, прадоўжаць. Але яна не хоча ехаць. Там, кажа, пакуль дачакаешся сваёй чаргі — памерці можна. Лепей ужо на працу хадзіць.

— І што, ходзіць?

— А куды дзецца? Бальнічны ж калі ўжо кончыўся.

— Кепска ёй, мусіць, пакалечанай, працаваць?