Анатоль Крэйдзіч - Палескі Напалеон

- Што гэта?

- Гэта? - нібы перапытала яна. - А Вы адгарніце вокладку, і самі ўбачыце, што.

На першай старонцы каліграфічнымі літарамі было выведзена: «Шчасце ў падарунак. Раман». Унізе стаяла імя і прозвішча аўтара.

- Прабачце, але Вы не па адрасу. Вам трэба ў рэдакцыю літаратурнага часопіса. А гэта газета. Мы не друкуем раманаў.

- Я ведаю, што газета, - захвалявалася жанчына. - Але я знарок шукала якраз вас. Вы адкуль родам?.. Ну, бачыце, мы з вамі землякі. Мне так і тлумачылі. Няўжо ж па-зямляцку не паможаце? Вы ж лепш ведаеце, дзе тут гэтыя вашыя часопісы. Можа б паклапаціліся.

Яна ўмольна зірнула на мяне з глыбіні накінутага на самыя вочы капюшона. Гэткая знябожаная і бездапаможная.

- Гм. Па-зямляцку, кажаце.

- Ну, вядома. Няўжо ж мне шукаць, нічога і нікога не ведаючы, тыя часопісы. Грэх землякам адмаўляць. Мы аддзячым, не падумайце...

- А хто вы будзеце аўтару, калі не сакрэт?

- Я? - яна лёгка ўсміхнулася. - Які ж тут сакрэт. Ён прасіў, каб я назвалася Маргарытай. Проста Маргарыта. Гэта маё імя.

І, ужо прачыніўшы дзверы, каб выйсці, азірнулася, дадала:

- Жонка я яму. - Затрымалася, крыху падумала, сказала, нібыта вінячыся. - Там усё прыдумана, не падумайце...

- А чаму ж ён сdd- Хворы ён...

І жанчына хуценька, забыўшыся развітацца, прычыніла за сабой дзверы.

Праз які тыдзень ці мо нават раней да мяне ў кабінет літаральна ўварваўся малады чалавек. Выгляд ён меў яўна нездаровы. Найперш пра гэта сведчылі запаленыя вочы і сцягнуты, высахлы твар. Позірк хваравіта блукаў па кабінеце.

- Гэта да вас прыходзіла жанчына па імені Маргарыта?

- Да мяне, - успомніў я і адразу ж здагадаўся, хто перада мною.

- Альбом... у вас?

- У мяне.

Нечаканы госць замяўся.

- Вы ўжо прачыталі?

- Прачытаў. Але...

- Не працягвайце, - ён замахаў рукамі, - прашу вас, нічога больш не кажыце. І нікому, нікому яго не паказвайце. Пакуль я не дам на тое сваю згоду. Усё. Бывай, зямляк.

Ён знік гэтак жа нечаканна, як і жанчына, якая назвалася Маргарытай.

Мне нічога не заставалася, як толькі здзіўлена паціснуць плячыма і забыцца на рукапіс. Балазе, хапала сваіх клопатаў...

Праз некалькі месяцаў пасля дзіўных візітаў не менш дзіўных землякоў (а мо і праз год), наведаўшыся ў родны свой гарадок, я пацікавіўся быў у сваякоў, ці не ведаюць яны такіх маладых людзей альбо хоць бы ці не чулі пра іх што-кольвек.

Аказалася - чулі.

Матцы нібыта нехта расказваў, што жыве ў іх гарадку такая сям'я. Ён працуе мулярам. З некім, кажуць, не падзяліў кватэру, лічы, адабраў, а пасля схаваўся на цэлы месяц ці нават болей ад помсты. Але той, пакрыўджаны, усё адно дарваўся да яго і ледзь не скалечыў. Яна, праўда, дакладна не магла сказаць, ці таго маладога муляра спачатку пабілі, а тады ён схаваўся, ці знайшлі ў схованцы і надавалі кухталёў. Дакладна ведала толькі, што бойка была, і што яго, гэтага муляра, уратавала жонка.

- Кажуць людзі, - у матчыным голасле з'явілася трагічная нотка, - што за ёю, за сваёй Рыткаю, здаецца, гэтак яе завуць, ён жыве, як за каменнай сцяной. Накорміць, апране, дзетак дагледзіць, усё і па хаце, і па гаспадарцы ўправіць. Нават і катэдж - нібыта больш яе заслуга, чым яго...

Матка, у рэшце рэшт, ахрысціла яе «залатой жанчынай», маўляў, такім трэба помнік пры жыцці ставіць.

Пасля я на доўгі час забыўся і на рукапіс, і на яго жывых герояў.

І вось успомніў. Адразу ж, як толькі пераступіў парог іхняй кватэры ўжо ў сталіцы. Я пазнаў сваіх даўніх візіцёраў, хоць ён ужо быў сівы, а на яе твары з'явіліся першыя неглыбокія маршчынкі і... акуляры.

У мяне было рэдакцыйнае заданне: зрабіць інтэрв'ю з лаўрэатам нейкай міжнароднай прэміі, якая выдаецца за гуманізм у творчасці. Гэтым «гуманістам» аказаўся той самы мой стары знаёмы, чый рукапіс пыліўся недзе ў шуфлядзе рабочага стала ў рэдакцыйным кабінеце.

Нагаварыўшыся пра творчасць, мы ўспомнілі і пра яго той рукапіс. Гаспадар сказаў:

- Здаецца, то была споведзь, а не літаратура. Нешта я ўжо і запамятаваў, як яна напісана. Ведаеце, я цяпер з задавальненнем перачытаў бы тую крэмзаніну.

Я запісаў яго словы, каб пасля перанесці на газетную старонку. Мне, па-шчырасці, зрабілася крыўдна за той рукапіс. Мне ён падабаўся. Шчырасць, чысціню, светлы боль выпраменьвалі тыя прыгожым дзявочым (так, так - дзявочым) почыркам спісаныя старонкі. А ён гэтак абыякава, крыху нават грэбліва, зняважліва адазваўся пра іх. А яшчэ гуманіст. За што толькі далі яму тую прэмію.

Я паспрабаваў запярэчыць, маўляў, ніякая гэта не крэмзаніна... Субяседнік у адказ адно паблажліва ўсміхнуўся. Калі гаспадыня прынесла гарачую гарбату і самапечаныя пернічкі, ён, падзынькваючы лыжачкай, прапанаваў: