Илья Ильф: Unuetaĝa Usono

— Ni alproksimiĝis al granda rivero. Krepuske ĝi brilis metale.

— Misisipo! — ekkriis s-ro Adams.

— Tio ne estas Misisipo, — trankvile diris Bekio.

— Tio estas Misisipo!

— Tio ne estas Misisipo!

— Bekio! Ne parolu tiel. Mi malfacile aŭskultas, kiam vi parolas, ke tio ne estas Misisipo.

— Kaj tamen tio ne estas Misisipo.

S-ro Adams ekĝemis. Ni traveturis ponton kaj trafis Morgan-urbon. Antaŭ nia serĉado de dormejo, ni haltis ĉe restoracio “Blua ansero”, por vespermanĝi.

— Sinjoro, — demandis s-ro Adams mastron, palpebrumante, — kiel nomiĝas tiu ĉi rivero? Mi mem ĝin konas, sed mia edzino interesiĝas.

– Ĝi nomiĝas Aĉafalajo, — respondis la mastro.

— Kiel? Kiel?

— Aĉafalajo.

— Multan, multan dankon, — trabalbutis s-ro Adams, retiriĝante, — multan, multan…

Tio estis la unua fakta eraro, kiun okazigis s-ro Adams dum la tuta vojaĝo.

Dum manĝado s-ro Adams maltrankvile sidis kaj sopiris. Finfine li prenis mapon kaj gvidlibron, iom da tempo rigardis ilin, kaj poste, ne rigardante la edzinon, malkuraĝe diris:

— Mi povas sciigi al vi, ĝentlemanoj, interesan detalaĵon. Tiu ĉi malbenita Aĉafalajo estas plej profunda rivero en la mondo. Enskribu tion en viajn agendojn.

Por iel plenigi enuan vesperon en enua Morgan-urbo, ni faris tion, kion alkutimiĝis fari en tiuj okazoj, — ni vizitis kinejon. Kutime, spektante ekranon, s-ro Adams ne sole koleriĝis, sed ankaŭ ironiis subjekton kaj rolulojn de holivuda produkto. Sed ĉi tie li protestis tre emocie. Jam post dek minutoj ni rimarkis, ke s-ro Adams kondutis tute nekutime. Li saltis sur sia sidloko, ĝemis kaj sufiĉe laŭte prononcis:

— Diablo, diablo, diablo prenu!

Subite li elkriis sian “diablo prenu” tra tuta halo, stariĝis kaj balbutante damnojn kaj elkraĉante, elkuris surstraten. Ni restis spekti filmon, sentante, ke nun surstrate okazas granda familia batalo.

Post kiam seanco finiĝis, ni trovis ĉe enirejo de l' kinejo neniun el geedzoj. Tre malfacile ni trovis ilin en malaj randoj de l' urbo. Feliĉe tiuj randoj distancis proksime unu de la alia.

Sinjoro Adams sen ĉapelo (lia ĉapelo ankoraŭ migris el unu urbo al la alia), kun staranta kolumo de palto, larĝe paŝis laŭ darka ŝoseo direkte al Meksikia golfo kaj daŭrigis prononcaĉi: “Diablo, diablo prenu!”

— Ne, serioze, ĝentlemanoj, — diris li lamente al ni, — mi plu ne povas tion toleri. Jes, jes, jes. Tiu kino finfine frenezigos min. En Nov-Jorko mi neniam vizitis kinejojn. Kaj do hodiaŭa vizito estis tre malfacila por mi, ĉar mi malkutimiĝis. Ne, vere. Mi volis pafi ekranon per mitralo.

La geedzoj baldaŭ repaciĝis, kaj vespere okazis anima konversacio ĉe gasa kameno en gastejo.

Ĝis Nov-Orleano restis ĉirkaŭ cent mejlojn. Sunan matenon ni daŭrigis la vojaĝon. Estis plezura, tute somera vetero. Ni aŭtis laŭ nova, sed iom mallarĝa vojo preter eta rivero. Sur mala flanko disvastiĝis ruĝaj kotonaj kampoj, sur kiuj vidiĝis disĵetitaj pecoj de blanka vato, kaj kampoj de sukera kano, kie negroj hakis ĝiajn sekajn kulmojn per “maĉetoj” — specialaj grandaj tranĉiloj.

La rivereton ofte krucis ĝibaj mallarĝaj pendantaj pontetoj.

Dum kelkaj horoj ni aŭtis preter unutipaj kaj mizeraj domaĉoj de negroj-kamplaboristoj. Tio estis unutipeco, kiun realigis ekstrema mizero, iu normo de mizero. En malplenaj kortoj, kiujn ĉirkaŭigis duonfalintaj hurdoj, vidiĝis neniuj bovoj, porkoj kaj kokoj, kaj eĉ neniu peco de pajlo. Tio estis plej ekstrema nivelo de malriĉeco, antaŭ kiu pitoreska mizero de indianoj povas ekŝajni supera bonstato, eĉ lukso. Tio estis en Sudo de Usono, en unu el plej fruktodonaj areoj de la terglobo.

Antaŭ ni denove ekvidiĝis granda, glata, tute malplena rivero, kiu similis Volgon, sed, ŝajne, ĝi estis ne tiel larĝa.

— Tio estas Misisipo! — solene diris Bekio.

S-ro Adams peze ekspiris. Li tre volis, ke ĝi nomiĝu alie. Sed duboj malaperis. Jam ekvidiĝis ponto — fame konata nova arĝentkolora ponto kun flankaj vojoj por aŭtoj kaj meza fervojo por trajnoj. Denove usona naturo kaj usona tekniko konkuris unu kontraŭ la alia. Plej longan en la mondo riveron krucis plej longa en la mondo ponto sur pilieroj. Ĝi ekfunkciis nur antaŭ kvin tagoj, ĝin oni konstruadis tri jarojn kontraŭ dekkvin milionoj da dolaroj. Post la ponto komenciĝis larĝa ŝoseo kaj ekvidiĝis vilaoj. Ni enveturis Nov-Orleanon.

Nov-Orleanon oni povus nomi usona Venecio (ĉar ĝi, samkiel Venecio, staras en akvo), se ĝiaj multenombraj kanaloj ne estus kaŝitaj en grundo.

La urbo vaste etendiĝis sur malaltaĵo situanta inter rivero Misisipo kaj lago Pontĉertrejno (Pontchartrain). De loko, kie Misisipo enfluas Meksikian golfon, ĝis la urbo distanco egalas naŭdek mejlojn. Pli proksime al la golfo oni ne sukcesis trovi taŭgan teritorion por konstrui la urbon. Sed kaj tie, kie ĝi situas, grundon konsistigas aluvia ŝlima argilo. La urbo ĉiam suferis pro inundoj kaj marĉofebroj. Akvo, kiu ĝin riĉigis, samtempe malfeliĉigis ĝin. Dum tuta sia vivo la urbo batalis kontraŭ si mem, kontraŭ grundo, sur kiu ĝi staras, kontraŭ akvo, kiu ĝin ĉirkaŭigas de ĉiuj flankoj. Ĝi batalas kaj nun. Sed plej grava tasko jam estas plenumita. Lago Pontĉertrejno estas apartigita de la urbo per betona kajo, kiu malsuprenleviĝas al lago ŝtupare. Alirejojn al la urbo distance de multaj mejloj kovras sistemo de digoj, laŭ kiuj pasas senriproĉaj ŝoseoj. Rezulte de multjara batalo de la homo kaj la naturo, venkis la homo.

Plano de l' urbo estas tre simpla. Stratoj paralelaj al la rivero, ripetas fleksiĝon, kiun faras la rivero tiuloke, kaj havas formon de krescento. Ilin krucas tute rektaj kaj longaj stratoj. Sub unu el tiuj, situanta centre de l' urbo, troviĝas plej granda kanalo. La strato nomiĝas “Kanala”. Ĝi estas ĉefa strato, disiganta la urbon je du partoj — la franca estas malordema, kiel malnova Parizo, kun mallarĝaj stratoj, etaj arkadoj sur maldikaj lignaj kolonetoj, butikoj, ne tro alloge aspektantaj, sed kun altkvalitaj francaj manĝaĵoj, restoracioj, havenaj drinkejoj, ŝtonaj pavimoj kaj surstrataj tabloj, kiujn superplenigis fruktoj kaj legomoj, kies beleco precipe vidiĝas surfone de malpuraĵoj kaj elĵetitaj, rekte surstraten, ruboj, — kaj la nova usona parto, kiu nenion aldonas al ordinara aspekto de ceteraj usonaj urboj, kiu jam estas konata al legantoj.

Iam Luiziano apartenis al Francio kaj Nov-Orleanon fondis francoj. Estas malfacile diri, ĉu restis en Nov-Orleano la franca etoso, sed al Kanala strato eniras stratoj kun francaj nomoj: Dofeno (Dauphin), Tuluzo (Toulouse), Rojalo (Royale) kaj eĉ Elizaj Kampoj (Champs-Elysees). En la malnova parto, en restoracio de Arno oni preparas tian kafon, kiun, verŝajne, ne eblas trovi en la tuta Usono.

Nivelo de la urba supraĵo troviĝas unu metron kaj duonon sube de la mara supraĵo. En la urbo forestas sekaj lokoj taŭgaj por enterigo de mortintoj. Tial ilin oni ĉi tie ĉiam sepultis samkiel en antikva Egiptujo — en sarkofagoj, super grundo.

Ni vizitis tombejon situantan en la franca parto kaj iom da tempo promenis laŭ tiu enua, blanka urbeto de mortintoj. Kvarangulaj blankigitaj sarkofagoj estas faritaj el brikoj. Ĉerkon oni enigas en frontan truon kaj poste obturas per brikoj. Super unu ĉerkujo oni aranĝas la duan, iufoje la trian. Laŭ sia brika, duetaĝa arkitekturo la tombejo memorigas etan usonan urbon, en kiu estas eĉ sia Ĉefa strato (Main Street).

Poste ni vizitis fotan vendejon, por ripari fotilon. Dume s-ro Adams konversaciis kun mastrino pri perspektivoj de plua evoluado de l' urbo (perspektivoj ŝajnis malbonaj) kaj pri komerco (komerco ankaŭ estis malbona), en vendejon venis tre bela junulo kun nigraj okuloj kaj ĝiba franca nazo.

– Ĉi mi povas vidi mastron? — demandis li.