Влас Иванов-Паймен - Кĕпер

— Çав пулмасăр, кам пултăр, — хăех Праские шантарса каларĕ халь Кĕтери. — Пĕлтĕр тĕпсакайĕнче вилĕмрен хăтăлнă, халь нӳхрепре. Ана та персе вĕлернĕ пулсан, хăнк та тумăттăм. Вăрманта пĕччен юлса йăлтах этем тĕсне çухатĕ. Хăй пĕччен ним тума та юрăхсăр çын вăл. Çуралаççĕ вĕт çавăн пек ухмахсем çут тĕнчене, авланаççĕ тата…

Кĕтери Наçтук патне чупрĕ. Килкартине кĕрсенех, хуçапа тĕл пулчĕ.

— Кин патне килтĕн пуль. Чирлĕрех-ха вăл. Ана халь кансĕрлемесен те пырĕччĕ, — текелесе, Кĕтери çулне пӳлсе тăчĕ Смоляков.

Кĕтери хуçаран хăрамарĕ.

— Сан патна мар! Пăрăн çул çнчен, эсремет. Ывăлна хăвах вĕлертĕн. Ман упăшкана та эсир пĕтертĕр. Халь Наçтук чунне кăларатăр ĕнтĕ, — вырăса куçран пăхса ăшалантарчĕ вăл.

Кирлĕ чухне чăвашла тă чухлать чăлах лавккаçă. Вăл темшĕн хаярланса кайнă çамрăк хĕрарăма çул пачĕ, хăй çавăнтах хытă пăшăрханса ӳкрĕ:

«Санькăсем пирки хыпар илтмен-ши? Ыйтмаллаччĕ иккен… »

Смоляков вара Кĕтери пӳртрен тухасса кĕтсе тăчĕ.

— Тархасшăн кала, Кĕтери, ху мĕн пĕлнине. Мĕн, хыпар пур-им? — йăлăнчĕ вăл, Кĕтери пӳртрен тухсан.

Лешĕ, хирĕç чĕнмесер тухса каяс тесе, ĕнтĕ хапха патнех çитнĕччĕ, çапах та чарăнса тăчĕ.

— Хыпар пĕлме Самлейне кай. Эп хам куçпа курман. Дезертирсене пурне те персе вĕлернĕ, теççĕ çынсем.

«Ма çилленет вăл мана? — тĕлĕнсе тăрса юлчĕ вырăс, çавăнтах тата хăйне лăплантарма тăрăшрĕ: — Суя хыпар пуль. Кинрен ыйтса пĕлес».

Пӳрте кĕрсен, Наçтук пӳлĕмĕ патĕнче чарăнса, итлесе тăчĕ. Унта шăпах. Тен, нимех те пулман пуль-ха.

Ывăлне вăрмана тарма ӳкĕтлемерĕ Смоляков, çавах ун шухăшне пĕлетчĕ. Пĕлетчĕ те шарламастчĕ. Çавăнпа вăл çамрăк хĕрарăмсем умĕнче хăйне айăплă пек туя пуçларĕ. Кинĕ патне кĕме хăрарĕ вăл, арăмне кĕме хушрĕ.

— Темскер çырать, ман çине çаврăнса та пăхмарĕ, — терĕ лешĕ, пӳлĕмрен чĕрне вĕççĕн тухса.

Наçтук пӳлĕмрен тухасса пĕр-ик сехет те кĕтрĕ пулĕ пăшăрханса ӳкнĕ кил хуçи. Ларсан-ларсан, вăл малти пӳлĕмре хуллен йынăшнине илтрĕ. Унтан пӳлĕмри хĕрарăм çĕр çурса çухăрни урама та илтĕнчĕ. Мăнтăр майра пӳрте хыпаланса чупса кĕчĕ.

— Ай, турăçăм! Пирĕн кин вăхăтсăр çăмăлланма пуçланă, — терĕ те вăл, упăшкине тĕртсе кăларса ячĕ…

Агитпроп пулса нумаях ĕçлеймерĕ Трашук укомра. Губкомран хут килчĕ: ăна Самара чĕнеççĕ. Воробьев тата уйрăм çыру та çырнă Трашук патпе: «Октябрь тĕлне каллех шкул уçатпăр. Хĕлле, мĕн тесен те, вăрçă шăпланать е пĕтсех ларĕ. Деникин Орелиа Воронеж таврашĕнче лакса ларчĕ. Хĕрлĕ Çар ăна каялла хĕсе пуçларĕ. Эс вăхăтлăха шкул пуçлăхĕ пулăн. Çын тупăнсан, вара сана каярахпа Мускава вĕренме ярăпăр. Тăван ялпа хуларан пĕ-тĕмпех хăпса кил, каялла часах таврăнаймăн. Ĕçӳсене майлаштарма эрне срок паратăп… Халь сухална, йăлăхтарчĕ пулсан, хырма та пултаратăн. Уссине хăвар. Çынна мăнаçлăрах кăтартать вăл… »

«Тĕлĕнмелле çын çав Иван Васильевич. Ĕç пирки çырнă вăхăтрах шӳт тумалли те тупать», — шухăшларĕ Трашук.

Хăй çапах та учитель сăмахне итлерĕ.

Тук кĕперĕ урлă каçсан, Трашук лавие каялла ячĕ. Çывăхрах масар. Вăл ашшĕ тăприне кĕрсе курма шутларĕ. Çакăнта, пĕр кĕтмен çĕртен, Мăрзабай тĕл пулчĕ; леш пĕччен çĕн тăпра, çĕнĕ хĕрес умĕнче пуçне чиксе тăратчĕ.

«Арăмне пытарнă-ши, мĕскĕн? Епле хуйхăрать? Арăмĕшĕнех Павел Алексеевич çав тери çунасса шухăшламанччĕ эп. Юратмастчĕ вĕт вăл Укахви инкене».

Çапла шухăшласа, Трашук Мăрзабайпа юнашар пырса тăчĕ. Леш йăшăлтатмарĕ. Трашук та вара хуйха путнă çынна сăмах чĕнмерĕ. Вăл хĕрес юпи çинчи çыруллă хăма татăкие асăрхарĕ. «Агафья» çырман-ха унта. «Анаста… » Нумай пулмасть ĕмĕрлĕхех куç хупнă çамрăк хĕрарăм ячĕ йĕкĕт чĕрине çиçĕм çиçнĕ пек пырса çурчĕ. Трашук, аманнă мулкач сассипе:

— Наçтук-и! — тесе йынăшса ячĕ.

Хуйхăпа чунĕ кӳтсе çитиĕ старик хускалса илчĕ, васкамасăр, Трашук енне çаврăнса пăхрĕ.

— Ĕлкĕреймерĕн, ачам! — терĕ вăл, йывăррăн сывласа. — Халь пирĕн килте ăна ют çынсем асăнаççĕ. Эпĕ каймарăм. Кивĕ йăлапа апат çисе, эрех ĕçсе асăнма пулта-раймастăп. Эсĕ те ан кай унта. Хăй вилес умĕн пире иксĕмĕре çеç асăннă вăл. Çыру çырса хăварнă, ярса ĕлкĕреймен… Пуçелĕк айĕнче тупрăм…

Мăрзабай кĕсйинчен хут кăларчĕ те Трашука тыттарчĕ, хăй: «Ăш çунать, хĕрлĕçыр шывне кайса сçем-ха», — тесе, масар урлă таçталла утрĕ.

Трашук пĕччен тăрса юлчĕ.

«Леш тĕнчерен» килнĕ çырăва уçса вулама темшĕн васкамарĕ Трашук. Наçтук тăпра айĕнче выртнине унăн пĕртте ĕненес килмест. Ун куçĕ умĕнчен чĕрĕ Наçтук каймасть… Венчете тăма шурă платье тăхăннă, сăнĕ салхуллă, куçĕ хупă. Куçна уçсамччĕ, Наçтук! Пĕр сăмах та пулин кала, «Трашук мучи» тесе куллуна янăрат. Çук, Наçтукăн тути кулмасть, куçĕ уçăлмасть… Трашука çавăнтах тепĕр Наçтук аса килет — ача чухнехи. Ку кулать, калаçать, анчах куçран пăхмасть. Пуçне аяккалла пăрса: «Тупрăн та, — тет. — Кусене ваттисем вулаççĕ. Юрĕ, эппин, Трашук мучи, вула. Тен, ман атте пек, ăслă пулса кайăн. Тулĕк асту, ухмаха ан ер!»