Кузьма Черный: Вялiкае сэрца (на белорусском языке)

- Апошнi раз заяўляю: калi i цяпер не скажаце, - спачатку страляю яго (гiтлеравец паказаў на Марцiна Лагуту). А тады - усiм капут!

Натоўп маўчаў. Фашыст махнуў рукой, бухнуў стрэл, i Марцiн Лагута ўпаў мёртвы. Пархвен уздрыгануўся.

- Апошнi раз заяўляю! - зноў крычыць гiтлеравец.

Божа! Лiтасцiвы! Яны ўсiх зараз заб'юць. I Рамана, i Кастэцкага, i Костусь ляжа, i ўсе яны - мiлыя, любыя сябры, браты, таварышы. Як жа ратаваць iх? Вось дзе пакута!

- I калi не скажаце, хто забiў... - iрве вушы нямецкi голас... Хвiлiна маўчання i...

- Гэта я забiў! - пачуўся раптам Пархвенаў голас.

Тут рух адбыўся сярод немцаў.

- Ну, iдзi!

Рад - няволя, а iсцi трэба. Пархвен выйшаў з натоўпу, i два немцы сталi паабапал яго. Каманда аўтаматчыкам, i яны пайшлi ў вулiцу. Натоўп загуў i заварушыўся. Пархвен бачыў перад сабою лес i над iм сонца. Ужо яно не ляжыць больш на дубе. Ужо i Марылi няма, i яе сынка няма, i каваля - хто ведае, што з iм! I Галаскi пустыя, i пацукi там з палiц хвасты пазвешвалi... I тут Пархвен крыкнуў, iдучы:

- Чаго ж вы стаiце, местачкоўцы? Ратуйце свае галовы!

- Чуем! - пачуў Пархвен голас ужо дзесьцi з агародаў. Ён скоса азiрнуўся i бачыў, як людзi па адным мiльгацелi ўжо за мястэчкам. Натоўпу даўно ўжо не было на вулiцы. ("А я крычу!") Як яго ўводзiлi ў двор каменданцкага дома, ён убачыў, як тая ўжо знаёмая яму жабрачка iдзе агародамi з торбамi i з кiем. Змрокам таго дня ён стаяў пасярод вялiкага пакоя ў тым доме, дзе жыў камендант. Твар яго быў у крывi, адзежа вiсела на iм шматкамi, у вуха яго была ўстаўлена з паперы труба, i ў яе немец крычаў:

- Не ты забiў! Гавары, нашто бярэш на сябе вiну?!

Крык за сценамi можа сотнi галасоў перарваў немца. Людзi ўварвалiся ў дом i ў гэты пакой. Следчы гiтлеравец спалатнеў, закалацiўся i падняў рукi ўгару. За мястэчкам стральба чутна была да самай ранiцы.

Месяц у тую ноч змеркнуў позна, ужо ружавела неба на ўсходзе.

Стараючыся не рабiць многа шуму ў гэты раннi час, iмшыстай сцежкай памiж балотам i лесам iшло многа людзей, расцягнуўшыся доўгiм ланцугом. Адным з самых заднiх iшоў Пархвен. Твар яго ўжо быў абмыты ад крывi, i толькi на тую парваную адзежу была ўжо накiнута суконная жакетка. Яны мiнулi балотнае азярцо i выйшлi да чыгуначнага насыпу. Многа ўзброеных людзей было на траве пад дрэвамi. Тыя, што прыйшлi, спынiлiся ля гэтых, i Пархвен заўважыў сярод iх тую жабрачку, а пасля i трох сваiх галаскоўцаў. Раптам ён убачыў Марылю, i вялiкiм выбухам радасць стукнула ў яго грудзях. Праз дзён некалькi Пархвен i ўсе, з якiмi ён iшоў цяпер, былi ў адным з блiзкiх адсюль лясоў. Камандзiр партызанскага атрада пытаў у яго:

- Гэта ты i ёсць з тых самых Галаскоў, з якiх Пархвен выратаваў цэлае мястэчка ад расстрэлу?

- З тых самых, - адказаў Пархвен.

- Там яшчэ быў такi Пархвен, што з п'яным пеўнем бiўся, - пачуўся голас.

- Там яшчэ ёсць такi Пархвен, што нямецкi поезд пад адкос спусцiў нядаўна, - сказаў Пархвен.

- Яшчэ i цяпер на тым месцы вецер абсвiствае добрую сотню раструшчаных гiтлераўцаў, - абазваўся ўсё той жа голас. - От бо чалавек, гэты Пархвен! У Галасках, мусiць, некалькi Пархвенаў ёсць!

1944

Каментары

Друкуецца па аўтографе. Упершыню апублiкавана на расейскай мове ў часопiсе "Красноармеец", 1944, № 13-14. Дата напiсання пад тэкстам адсутнiчае.