Гавриил Троепольский - Белы Бім Чорнае вуха

— Адыдзі! Адпачні, а то богу душу аддасі. — І да мужчыны: — Ну крычы, ці што, анцыхрыст!

— Раз-два, ўзялі! — раўнуў той і паправіў аблавушку, стаў выводзіць, быццам яму было неўмагату цяжка: — Ой, бабкі, яшчэ раз! Муж паехаў на Каўказ! Не даехаў да Каўказа! Ажаніўся там, зараза! Стоп! Кладзі струмант!

Слова «зараза» Бім ужо чуў ад Кірпатага дзядзькі: нядобрае слова. Астатніх слоў ён не зразумеў.

А жанчыны паклалі абцугі, узялі жалезныя кастылі і пачалі ўбіваць іх цяжкімі доўгімі малаткамі, быццам бы забаўляючыся, убівалі кастыль за тры ўзмахі, а Кволая ад кожнага ўдару стагнала, вохкала:

— Ах-ха! Ох-ха!

— Давай, давай! — пакрыкваў Зараза, напіхаючы люльку. — Давай, давай, Аніся! — Ён падышоў да жанчыны: — З адцяжкаю бі, на сябе пацягвай — лягчэй пойдзе.

Аніся — гэта Кволая. Яна больш за другіх марудзіла з кожным кастылём і ўрэшце засталася наводшыбе. Дзіўнае жанчынам і незразумелае здарылася ў гэты час: Бім падышоў да Аніссі расслабленаю паходкаю і таксама, як і Матрэне, палізаў горкія брызентавыя рукавіцы. Усе прыпыніліся і здзіўлена глядзелі на Біма.

Потым яны па загаду Заразы селі ўсе пад кустамі і палуднавалі, кожная са свайго клуначка. І накармілі Біма. Ён еў. Цяпер ён ужо браў ежу з рук добрых людзей. Гэта ратавала яго.

Пад вечар ён затурбаваўся: падыходзіў да Матрэны, садзіўся, вяла пераступаў пярэднімі лапамі, зазіраў у твар, зноў адыходзіў, клаўся, але скора зноў вяртаўся і зноў адыходзіў.

— Пайсці хочаш, Чорнае вуха, — дагадалася Матрэна. — Ну, ідзі, пайшоў, Чорнае вуха. Куды ж я цябе дзену? Няма куды. Ідзі.

Бім развітаўся і пайшоў, паволі, не па-сабачы. Пайшоў уздоўж чыгункі назад. Дарога — яна і ёсць дарога, яна паказвае, куды ісці, — ніколі не зблудзіш, калі правільна пайшоў. Толькі вось усё цела балюча ныла, а пасля ўчарашніх пабояў Шэрага цяжка было дыхаць, асабліва на хаду, але — што рабіць! — трэба ісці, дзякуй богу, ён пакарміўся ў добрых жанчын, ды і сцяжынка паўз шпалы была гладкая і роўная. Пакрысе ўцягнуўся, нават ціхенька-ціхенька затрухаўся подбегам. Якія жывучыя сабакі і як скора адыходзяць!

Калі глянуць збоку, нічога незвычайнага тут не было: па чыгуначнаму палатну трухаўся хворы сабака. І ўсяго.

Бліжэй да горада з аднае чыгункі стала дзве: яшчэ пара суцэльных жалезных палосак выцягнулася побач. Потым іх стала тры. Непадалёку ад будачкі неспадзявана заміргалі ўперамежку два чырвоныя вокі: левае, правае, левае, правае — кідаліся збоку ўбок. Чырвонае ўсім звярам непрыемна: ваўку, напрыклад, нестае сілы пераскочыць цераз лінію чырвоных сцяжкоў, ліса, абкладзеная імі, застаецца ў акружэнні па двое-трое сутак, а то і болей. Таму і Бім вырашыў абмінуць вялізныя чырвоныя жывыя вочы. Ён сышоў на трэцюю каляю, прыпыніўся, узіраючыся ў чырвонае морганне, яшчэ не адважыўся ісці далей. І тут пад нагамі нешта скрыгітнула…

Бім завыў ад страшнага болю, але ніяк не мог адарваць лапу ад рэйкі: на стрэлцы лапа трапіла ў магутныя ціскі. З Бімавага выцця можна было распазнаць толькі адно: «Ой, баліць! Памажэ-эце-е!»

Людзей паблізу не было. Адгрызці сваю лапу, як гэта часам робіць воўк у пастцы, сабака не можа, ён чакае дапамогі, ён спадзяецца на чалавечую дапамогу.

Але што гэта? Два вялізныя яркія белыя вокі асвятлілі пуці і самога Біма, яны асляпілі яго, набліжаліся паволі і няўмольна. Бім сцяўся ад болю і страху. І сціх ад прадчування навалы. Але грымучая істота з гэткімі вачыма спынілася крокаў за трыццаць, у паласу святла выскачыў з цемры чалавек і падбег да Біма. Потым адразу паказаўся і другі.

— Як жа ты ўшчаміўся, бядняга? — запытаўся першы.

— Што ж рабіць? — запытаўся ў першага другі.

Яны пахлі амаль што гэтаксама, як і шафёры, абодва былі ў фуражках з вялікімі медалямі.

— За прыпынак нам перападзе, хоць мы і побач са станцыяй, — сказаў першы.

— Цяпер усё роўна, — адказаў першы і пайшоў да будачкі.

Наш бедны Бім здагадаўся па інтанацыі (не па словах): гэта яго збавіцелі. Ён чуў, як звонка зазваніў у будачцы званок, а праз хвіліну ціскі выпусцілі лапу. Але Бім не рухаўся, ён здранцвеў. Тады чалавек узяў яго і занёс за лінію дарогі. Там Бім закруціўся на месцы, як юла, залізваючы раздушаныя пальцы. І аднак (якія сабакі назіральныя!) ён чуў гаворку з акон і дзвярэй цягніка; цяпер, не аслеплены святлом, ён бачыў цягнік з цемры збоку; розныя галасы паўтаралі словы «сабака» і «паляўнічы», словы вельмі зразумелыя.

Бім быў удзячны добрым людзям. Вось так. Дзесьці нехта перавёў стрэлку на той дарозе, па якой ішоў Бім. І таму «нехта» цяпер ніякага клопату ад таго, што нейкаму сабаку прышчаміла нагу і ён стаў калекам. Што б яно ні было, але цяпер ён ужо ніколі не пойдзе па чыгунцы: гэта ён зразумеў гэтак жа, як і змалку, што там, дзе бегаюць машыны, нельга хадзіць.