Ілияс Жансүгіров - Құлагер

Сол үшін тау пəлені басына үйген,
Тартқан ол тауқыметті болыс, биден.
Соқпадым онысына осы арада,
Бар ма деп жолдастарым жазып жүрген.

Күйдіріп осындайлар жанын жеген,
Кеңесіп келісе алмай қалың елмен.
Тілімен жырды жаттап, жерді жоқтап,
Ол өзін жазалаған алдыменен…

Сұрама оның бəрін бүгін менен,
Тіршілік болса тағы айтып берем.
Ақанның ең аяулы əңгімесі –
Тек бүгін тарқасалық «Құлагермен».

Арқада Ақанды айтқан əңгіме көп,
Қылады оны əулие əлде не деп.
Əулие болмаса да безеген жан,
Неліктен? Тарихшылар табар себеп.

Мен өзім сері Ақанды көргенім жоқ,
Сөздерін, əнін жаттап, тергенім жоқ.
Ақанның өзін көрген, сөзін терген
Адамдар айтпас мұны өтірік деп.

Серінің сүйген жары – Ақмарқасы,
Көліндей Көкшетаудың жан қалқасы,
Сол ма екен елден айдап əн салдырған,
Жүрегін күнде шауып қыз балтасы.

Асыққа азап болып қызға айқасы,
Қайғымен өртеді ме қыз-қалқасы?
Жұрттан ба, жарынан ба жанын қинап,
Серіні сыйғызбаған ел ортасы?

Əйтеуір Құлагерді мініп баптап,
Жалғыз жан жапан-түзге кеткен ақтап.
Ақ көңіл, асқар жанын алып қашқан
Арамнан, айналадан, кірден сақтап.

Сондықтан əн шырқаған жырды мақтап,
«Асылым, Ақмарқам» деп атын жаттап.
«Сендерге сүйгеніммен келмедім» деп,
Орманға, құсқа, тасқа қызды мақтап.

Жете алмай арманыңа болып қапы,
Күңірентіп əніменен кең аймақты,
Түлкі үшін тасқа түскен қыран құстай
Болған соң кетті ме екен жаны запы?

Жатталып Ақмарқаның аузында аты,
Телміріп таста отырып жазған хаты.
Жары да, жолдасы да тек біреу-ақ –
Онысы астындағы жалғыз аты.

Меншіктеп таза бұлақ, таудың тасын,
Мекендеп жүрген дейді көлдің қасын,
Айтады осылайша айтушылар,
Кім білсін, əлде өтірік, əлде расын…

Тамсантқан əніменен кəрі, жасын,
Демейміз елге Ақанды сөз қылмасын.
Əңгіме Ақан емес, Құлагер ғой,
Осынан бастамақшы ек сөздің басын.

Ендеше көлденең сөз былай қалсын,
Қызықсыз қысыр сөзге кім айналсын.
Көңілін көркем таудың жайлауына
Шығарып, сері салтаң кете барсын.

Асық боп Ақан жоқтап Ақмарқасын,
Деп біраз жалын шығып, шер тарқасын.
Жаңғыртып Сырымбеттің күллі алабын,
Серіңіз серпіп көкке əн шырқасын.

Бұлбұлдар көмейлерін бүлкілдетсін,
Көделер ақ үкісін үлпілдетсін.
Суырып көк жібектің суыртпағын,
Құлагер көк шалғынды күртілдетсін.

Суықта паналасын ну тоғайға,
Ыстықта көлеңкелеп сая жайға.
Жауында үңгір тасқа ықтап, ұйықтап,
Шомылып жүре берсін Бурабайға.

Бата қып батқан күнге, туған айға,
Бейшара жүре берсін Бурабайда.
Серіні «пері» деген қалың қауым
Нағылсын, бір мақсымды қудалай ма?

Басталды əңгіменің былай басы,
Болды оған жетпіс, сексен жыл шамасы.
Арқада Ерейменді мекен еткен
Керейде Сағынайдың болыпты асы.

Қаудырап аппақ қудай сақал, шашы,
Қалтырап жынданғандай қолы, басы.
Сағынай сапты аяққа сиіп өлді,
Тоқпақтай тоқсан төртке жетіп жасы.

Білмеймін кім екенін Сағынайдың,
Кім білсін, қай жыл өтті, өлді қай күн?
Малы мол, малайы көп, қатыны көп,
Əйтеуір болуы анық бірі байдың.

Жоқ болмас, бірі ғана құры байдың,
Өзі – нəн болса керек, руы – айдын.
Осы астың біз айтпай-ақ өзі айтады
Болғанын əлдеқандай сұмырайдың.

Іріңдеп, сығырайып екі көзі,
Болыпты Керейдің бір бұлдысы өзі.
Алдынан дау, аузынан сөз кетпепті,
Айтқанда Керейлерше «Дəудің өзі».

Оларша – жердің белі, таудың құзы,
Ата ұлы, арыстандай кер ауызды.
Біздерше – хат білмейтін бір қатты шал,
Жуан ит сүйек бермес, жалмауызы.

Қар кетті, көк жетілді, ағаш мүлги,
Жетіпті Сағынайдың жылы жылжи.
Қар жұқа, қысы жақсы, жер соны боп,
Сол жылы Арқа елінде болып ед күй.

Қатарлап қаладайын үйлерді ылғи.
Көше боп көк майсаға тігілген үй.
Айтылған қыстай сауын, ұлы дүбір,
Хат алған неше дуан, болыс пен би.

Əр елдер тұрғы-тұрғы, алыс, жақын
Жаратып келіп жатқан дəмелі атын.
Бас қосқан неше дуан ақтарылды ас,
Жалпақ, жұрт түгел естіп жатты даңқын.

Əйтеуір əудім жерге шаба алатын
Бұл астан қалдырған жоқ қазақ атын.
Қалмастан қаладағы биржевойлар,
Саудагер қалдырған жоқ тағалы атын.