Тайыр Назханов - Қылмыстық процесте бизнесті қорғау

Жалпы басынан бастап экономикалық қылмыстық істерде маманданған адвокатпен жұмыс жасаған дұрыс. Мысалы, жедел уәкіл есепшіге қоңырау шалып, оған бір күн ішінде келісімшарттар мен құжаттарды әкелуді сұрайды. Есепші бірден бәрін орындай бастайды. Ал бұл іс жүзінде қажет пе? Мәселе мынада, келісім шартта кем дегенде екінші тарап бар, егер ол туралы ақпаратты оңға және солға тарататын болсаңыз, оның құқықтары бұзылуы мүмкін. Сондықтан заңда құпиялылық пен коммерциялық құпия туралы келісімде осындай талап бар. Тәркілеу шаралары қашан орын алады? ҚР ҚПК 253-бабына сәйкес іс үшін маңызы бар белгілі бір заттар мен құжаттарды, егер олардың қайда және кімде екені нақты белгілі болса, сонда тәркіленуге жататын мүлікті алып қою мақсатында тәркілеу жүргізіледі. ҚР ҚПК 254-бабы 1-бөлігінде коммерциялық құпияны құрайтын құжаттарды тәркілеу тергеу сотының санкциялауын талап ететіні көрсетілген. Тергеу соты рұқсат еткен тәркілеу туралы қаулыны талап ете отырып, клиент онымен танысуға құқылы, ал оның адвокаты көшірмесін жасап алуға құқылы. Сонымен бұл қаулыда тергеуші судьяға санкцияның не үшін қажет екенін түсіндіруі керек деген мотивациялық бөлім бар. Мұнда сіз толық болмаса да, бастапқы кезеңде кәсіпкер мен оның адвокаты үшін өте құнды ақпаратты, соның ішінде қылмыстық істің нөмірін, тергеушінің тегін, тергеу жүргізіліп жатқан қылмыстың мән-жайын, қай бап бойынша, қай уақыттан бастап тергеу басталғанын таба аласыз. Ал қаулымен танысқаннан кейін кәсіпкер тергеушіден қажетті құжаттарды жинауға уақыт сұрай алады. Құжаттарды жинау кезінде клиентке компьютерде құжаттаманың егжей-тегжейлі атауы бар құжаттардың толық тізімін теріп, оны флэшкаға жүктеуге кеңес беремін. Осылайша, өзі немесе қызметкері және адвокаты құжаттаманы беру кезінде уақытты үнемдейді. Тергеуші жай ғана флэшкадағы ақпаратты жүктеп, өзінің деректемелерін жазып, хаттаманы басып шығаруы керек бо- лады. Компания қызметкері тергеушінің қолы қойылған осы хаттаманың көшірмесін алуға құқылы. Мәселен, ҚР ҚПК 256- бабы 2, 4-бөліктеріне сәйкес алынған барлық заттардың жеке ерекшеліктерін нақты көрсете отырып, хаттамада көрсетілуі тиіс алу хаттамасының көшірмесі олар жүргізілген адамға қолхатпен беріледі. Егер тәркілеу ұйымда жүргізілсе, онда хаттаманың көшірмесі оның өкілдеріне қолхат арқылы тапсырылады. Сондай-ақ тәркілеу жұмыстарының барысын фотоға немесе бейнеге бекіту қажет екенін есте ұстаған жөн.

Сонымен қатар тәркілеу жұмыстары кезінде фото немесе видеоны тіркеу керек екенін ескеріңіз.

Мұның бәрі салықтық тексеру жағдайында инспекторға осы хаттаманы ұсыну үшін қажет, ол өз кезегінде осы хаттаманы немесе алынған құжаттарды өз бетінше сұрай алады. Сол себепті заңға сәйкес шығарылған тәркілеу туралы қаулыны сұрауыңыз қажет. Бұл біріншіден, ал екіншіден, осы құжаттарды тапсырған кезде жедел уәкіл немесе тергеуші есепшімен сөйлесуге ниет білдіреді және онда есепші не туралы айтатыны әлі белгісіз, негізінен экономикалық қылмыстық істер бойынша көбіне директор мен есепшіні жауапқа тартатынын түсіну керек.

Құжаттарды беру әрдайым тыныш бола бермейді. Экономикалық қылмыстық істер бойынша кең таралған тінту сияқты тергеу әрекеті де бар, ол ҚР ҚПК 252-бабы 1-бөлігіне сәйкес іс үшін маңызы бар заттарды немесе құжаттарды табу және тәркілеу, оның ішінде тыйым салынуға жататын мүлікті табу мақсатында жүргізіледі. Әдетте олар бір уақытта кеңсенің орналасқан жерінде де, директордың, есепшінің және негізгі менеджерлердің тұрғылықты жерінде де әртүрлі мекен жайлар бойынша бірнеше тінтулер жүргізеді. Тергеуші ретінде тінту жүргізген және адвокат ретінде қатысқан адам ретінде тінтуге дайындық неғұрлым жақсы болса, іс соғұрлым жақсы болады деп айта аламын. Бұл тергеушіге де, тінту жүргізілетін адамға да қатысты. Тінту жұмыстары алдында кеңсе немесе пәтер терезелерінің астында жедел бөлімшелердің қызметкерлері тұрады, сондықтан бірдеңені лақтырып тастай аласыз деп күтудің қажеті жоқ, өйткені ол ерте ме кеш пе анықталады. Тінту басталар алдында тергеуші куәгерлердің қатысуы- мен бейнекамераға тінту жүргізу туралы қаулы жариялайды және тінту жүргізіліп жатқан адамға қолын қойғызып онымен танысуға, ал адвокат-қорғаушы қатысқан жағдайда соңғысына осы қаулының көшірмесін алуға мүмкіндік беруі тиіс.

Әдетте олар тергеу сотының санкциясымен дайын болып келеді. Алайда кейде олқылықтар да болып тұрады. Мысалы, тінту туралы қаулыда мекенжайдың дұрыс берілмеуі әбден мүмкін. Тінту орнында жасырын бейнебақылау камерасы болғаны жақсы. Бұл кейіннен құқық қорғау органдары қызметкерлері әрекетінің заңсыздығы туралы хабарлау үшін қажет. Куәгерлердің өздерімен бірге келгендер емес, көршілердің болғанын талап етіңіз. Иә, бұл жағымсыз, ұят. Бірақ осы- лайша сіз тәртіп сақшылары заңсыз әрекеттерінің куәгерлері болатынына сенімді боласыз. Заң куәгерлердің ең аз санын шектейді, бірақ жоғарғы шекті шектемейді, сондықтан тінтуді бастамас бұрын көршілеріңізден тағы бірнеше куәгердің қатысуын сұраңыз. Бұл түсінік ҚР ҚПК 82-бабы 3-бөлігінің мәнінен туындайды, оған сәйкес тергеу әрекеттерін жүргізуге кемінде екі куәгер қатысады.