Об этом см. ниже.
«Tragularii, qui ad manuballistas vel arcuballistas dirigebant sagittas».
Считаем, что можно исключить вариант использования торсионных манубаллист . О манубаллистах см. ниже.
Упоминавшиеся выше balistarii — легион pseudocomitatensis в Галлии; milites balistarii , стоявшие в Бодобрике ( Bodobrica ) под командованием dux Mogontiacensis , (ND., Ос., XLI, 23); balistarii seniores — легион comitatensis на Востоке, (ND., Or., VII, 8 = 43); balistarii iuniores — легион comitatensis во Фракии, (ND., Or., VIII, 15 = 47); balistarii Dafnenses (id.), (ND., Or., VIII, 14 = 46); balistarii Theodosiaci — легион pseudocomitatensis на Востоке (ND., Or., VII, 21 = 57); balistarii Theodosiam iuniores — легион pseudocomitatensis в Иллирике, (ND., Or., IX, 47).
«…Auxiliarii milites semper munia spernentes huius modi».
Schmitt О. Stärke, Struktur und Genese des comitatensischen Infanterienumerus // BJ. 2001 [2004]. Bd. 201. S. 95.
«Ordinarii dicuntur qui in proelio (quia primi sunt.) ordines ducunt».
«…Armatos si latine loqui volumes, quos appellare vere possumus? Opinor eos qui scutis telisque parati ornatique sunt» (Cicero, Cecina, 60).
Janniard S. Armati, scutati et la categorisation des troupes dans l'Antiquité tardive // ARDV. Р. 390, n. 8.
Ibid. Р. 391, n. 10.
Ibid. P. 391 n. 11.
Ibid. Р. 392, n. 19.
По этому вопросу было высказано большое количество гипотез. Были предложены цифры от 200–400 ( Richardot Ph. La fin… Р. 68; Vogler Ch. Les officiers de l'armée romaine dans l'oeuvre d'Ammien Marcellin // HRAR. Р. 391), до 2000–3000 человек ( Wolfram Н. L'armée romaine comme modèle pour l'Exercitus barbarorum // ARB-AFAM. Р. 13. — По мнению Я. Ле Боэка, практически вплоть до конца IV в. некоторые легионы насчитывали по 3000 человек ( Le Bohec Y. L'armée Romaine sous le Bas-Empire. Р. 70).
Основанием для гипотезы T. Моммзена служит тот факт, что в более ранний период в легионе, насчитывавшем в среднем 6000 человек, было 6 трибунов . Поскольку в IV столетии командирами легионов были именно трибуны, то это позволило Т. Моммзену утверждать, что легионы Поздней империи возникли в результате простого дробления старых легионов принципата на шесть частей ( Mommsen Т. Das Römische MiIitärwesen… S. 215). Холмогоров В. И. Полевая армия ( Comitatenses ) Римской империи IV в. н. э. // УЗ ЛГУ. 1941. Вып. 12. № 86, С. 90.
Jones А. Н. М. The Later Roman Empire… Р. 680.
Zuckerman С. L'armée. P. 150.
Ibid.
Reddé М. L'armée et ses fortifications pendant Antiquité tardive: la difficile interpretation des sources archéologiques // ARDV. Р. 161.
Ibid.
Zuckerman С. L'armée. Р. 150.
Mommsen T. Das römische Militärwesen… S. 257.
Grosse R. Römische Militärgeschichte von Gallienus bis zum Beginn der byzantinischen Themenverfassung. Berlin, 1920. S. 42.
Schmitt О. Stärke… S. 95.
«…Cum octo auxiliarium milibus».
Герулы и Батаны (Amm., XVI, 12, 45; XX, 1, 3; 4, 2; XXVII, 1, 2–6), Кельты и Петуланты (Amm., XX, 4, 2; 5, 9; XXI; 3, 2; XXII, 12, 6; XXXI, 10, 4), Корнуты и Бракхиаты (Amm., XV, 5, 30; XVI, 12, 43; 11, 9).
Несомненно, что в походе Сильвана были задействованы и какие-то кавалерийские отряды.
«…Novando militiae ordine».
Schmitt О. Stärke… S. 99.
Hoffmann D. Das spätromische Bewegungsheer und die Notitia Dignitatum. Epigraphische Studien 7, I. Düsseldorf, 1970. S. 117–130; Tomlin R. Seniores-Juniores in the late roman feld army // AJPh. 1972. Vol. 93. Р. 253–278.
Drew-Bear Т., Zuckerman С. Gradatim cuncta decora. Les officiers sortis du rang sous les successurs de Constantin // ARDV. Р. 422, n. 12.
Scharf R. Seniores-Iuniores und die Heeresteilung des Jahres 364 // ZPE 89, 1991. Р. 265–272.
Nicasie M. J. The Twilight of Empire. The Roman Army from the Reign of Diocletian until the Battle of Adrianople. Amsterdam, 1998. Р. 24–35, 41–42.
Le Roux P. L'armée romaine dans la pénisule Ibérique de Dioclétien à Valentinien I (284 — 375 Р. С.) //ARDV. Р. 172, n. 8.
Drew-Bear Т., Zuckerman С. Gradatim cuncta decora… Р. 422.
Ibid. Р. 422, n. 12.
Zuckerman С. L'armée… Р. 150.
Ibid. P. 151.
«To войско, с которым Константин выступил на завоевание Италии, при помощи которого он победил Максенция у Мульвиевого моста и захватил Рим, состояло главным образом из варваров» ( Дельбрюк Г. История военного искусства в рамках политической истории / Пер. с нем. В. И. Авдиева. T. II. СПб. 1994. С. 183).
Холмогоров В. И. Диоклетиано-константиновская военная реформа… Гл. Х. С. 32.
Cornuti — в переводе с лат. значит рогатые .
Altheim F. Runen als Schildzeichen // Klio. 31. 1938. S. 55.
Speidel М. P. The Four Earliest Auxilia Palatina // RÉMA, 1, 2004. Р. 145.
Читать дальше