Роберт Миңнуллин - Депутат чаклар бар иде / И мы были депутатами

Конечно, разом такое, особенно в наше сложное, переходное время не решить. Но ведь никто этого и не требует. В Государственной программе развития архивного дела следует, видимо, наметить поэтапный план eгo проведения.

Статья 18 проекта закона возлагает на местные органы государственной власти задачу обеспечения архивов соответствующими помещениями. Надо сказать, что документы самого многочисленного звена учреждений Государственной архивной службы районных и городских архивов являются важной источниковой базой, отражающей развитие всего социально-экономического облика современных городов и сёл. На сегодняшний день в райгосархивах насчитывается более 0,5 миллиона дел, что превышает весь архивный фонд ряда наших соседних республик и областей. Однако обеспечение сохранности архивного фонда Республики Татарстан на местах вызывает серьёзную тревогу. По существу, в городах и районах республики на сегодня нет ни одного архивохранилища, полностью отвечающего требованиям дня. Особенно неблагоприятная ситуация по обеспечению сохранности документов сложилась в Буинском райархиве, фонды которого являются одними из крупнейших в республике. Потолок и стены обиты досками, электропроводка открытого исполнения, деревянные стеллажи, полки которых рассохлись и покосились, не имеют огнезащитной пропитки, охранно-пожарная сигнализация и водоснабжение отсутствуют. Степень же загруженности хранилища составляет около 130 процентов. А в Атнинском, Бугульминском, Дрожжановском, Тюлячинском районах даже отсутствуют помещения под архивохранилище, хотя архивные отделы существуют уже не один год. В Кайбицком районе, созданном пять лет назад, архивное учреждение не создано вообще, в результате чего люди за каждой справкой вынуждены ездить в соседний Апастовский район.

Всё это, к сожалению, ведёт к невосполнимым потерям нашего архивного фонда. Назову лишь некоторые из них: сгорели при пожаре документы постоянного хранения Чистопольского райпо и райфинотдела, сгорел весь архив Шланговского сельсовета Дрожжановского района, из-за отсутствия элементарных условий для хранения утеряны документы Муслюмовской центральной больницы. По этой же причине потерялись материалы постоянных депутатских комиссий Комсомольского районного Совета города Набережные Челны, годовые отчёты отдела культуры Менделеевского райсовета и т. д. Причём до принятия рассматриваемого сегодня Закона никто по существу за утерю архивных документов ответственности не несёт. Вот поэтому наша комиссия считает, что необходимо выработать и механизм выполнения рассматриваемого сегодня документа – Закона Республики Татарстан «Об административной ответственности за нарушение архивного законодательства Республики Татарстан».

В целом подготавливаемый проект закона отвечает требованиям времени, и наша комиссия просит утвердить его в первом чтении. Принятие настоящего Закона, несомненно, явится надёжной правовой основой для дальнейшего развития архивного дела в республике.

Тел факторы төрле халыкларның тормышында төрле көчкә, әһәмияткә ия. Әйтик, татарлар шикелле үк бөтен дөньяга сибелгән яһүдиләр һәртөрле тарихи һәм иҗтимагый шартлар аркасында бүген үз милли телләренә ябышып ятмыйлар, милләтне милләт иткән төп факторга исәпләмиләр. Белоруслар белән украиннар да, мөстәкыйль дәүләт булып яшәүләренә карамастан, бүгенге көндә дә күбрәк рус телендә аралашуны уңайлырак күрәләр. Индиядә исә әле һаман да дәүләт теле – инглиз теле. Мисалларны күбрәк тә китерергә булыр иде. Ә безнең татар өчен тел мәсьәләсе яшәү белән үлемгә тиң. Телең яшәсә, халкың да яши, телең үлсә, халкың да юкка чыга. Безгә өченче вариант бирелмәгән. Милләтебез өстенә ябырылган бөтен бәлаләрне татар теленең статусы югары булмаудан күрәбез. «Әгәр татар теле чын мәгънәсендә дәүләт теле булса, барысы да яхшы булачак», – дип, чын күңелдән балалар ышануы белән ышанабыз.

Туган телебезнең гасырларга сузылган фаҗигале бай тарихы, бүгенге реаль хәле һәм әлегә язмышы төгәл генә хәл ителеп бетмәгән шактый томанлы киләчәге бар. Ул, чыннан да, дөньяда иң бөек ундүрт тел исәбенә керә микән? Төгәл генә әйтә алмыйм. Бу мисалны галимнәребез еш кабатласалар да, аның чыганакларын күрсәткәннәрен хәтерләмим. Аның шулай икәнлегенә ихластан ышанасы килә. Ләкин шуны гына беләм: тел ул – халыклар язмышының, халык күңеленең көзгесе. Халкыбыз нинди – телебез дә шундый. Ә халкыбызның бүгенге халәте һәммәбезнең дә күз алдында. Яхшысы-яманы да, бөеклеге-мескенлеге дә – бөтенесе бергә буталып беткән. Күпме генә үзара бәхәсләшсәк, тарткалашсак та, гаеплеләрне табарга һәм фаш итәргә тырышсак та, татар теленең язмышын, димәк, халкыбыз язмышын да, үзебезгә хәл итәсе. Ләкин моны зар елап, тиргәшеп кенә эшләп булмаячак. Шуңа күрә нәкъ менә бүген «татар теле бетә, татар теле үлә» дип сөрән салу, адым саен бер үк сүзне тәкрарлау килешми дә, хакыйкатькә дә туры килеп бетми. Алай бик батыр булгач, бу хакта иртәрәк, 20–25 ел элегрәк чаң кагарга иде. Әгәр ул вакытта дәшмәгәнбез икән, фәкать бер генә юл кала, эш эшләргә, хәрәкәт итәргә, югалтканнарыбызны эзләргә һәм табарга! Әгәр үзен татар итеп тойган һәркем үз урынында үз татар телен онытмый икән, эшендә, һөнәрендә файдалана икән, – татар теле яшәр. Аннары телебез фаҗигале гасырлар аша шушы көнгә килеп җиткән икән, биредә инде без хөрмәтле әдипләребезгә, тел галимнәренә, укытучыларыбызга, бигрәк тә татар халкының үзенә рәхмәтле булырга тиешбез. Башка халыклар, без күргәнне күрсә, күптән инде бөтен милләтләре белән рус телле манкортка әйләнеп беткән булырлар иде. Үзебезнең кемлегебезне беләсебез килсә, башкаларга, күрше-тирәгә игътибар беләнрәк карыйк. Аларның хәлләре дә, телләре дә безнекенә караганда бик күпкә хәвефлерәк. Менә аларның туган телләре, чыннан да, упкынга килеп терәлгән. Ләкин без – бөек халык! Тарихыбыз да баерак, мөстәкыйльлегебез дә, тоткан мәсләгебез дә башкарак. Кемлегебезне белер өчен, без үзебездән зуррак халыкларга карыйбыз, телебезне дә аларның телләре дәрәҗәсенә күтәрергә омтылабыз. Бу яктан караганда, татар теленең бүгенге хәле шактый кызганыч, шактый аянычлы. Бүгенге төп максатыбыз да – татар телен бик күп тарафларда яшәүче халкыбызның уртак бер бөек теле итеп саклап калу, аны шушы матур килеш киләчәк буынга – XXI гасырда яшәячәк татарларга тапшыру, ә инде Татарстаныбызда чын мәгънәсендә дәүләт теле дәрәҗәсенә күтәрү. Бөек эш башланды инде. Һәм, иманым камил, бу тугры юлдан читкә тайпылып, туктап калу да, артка чигенү дә булмаячак.