Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Лірычныя формы прыцягваюць маладых пісьменнікаў, І ёсць свая заканамернасць і мэтазгоднасць у тым, што малады аўтар не спяшаецца за падзеямі, а спыняецца на кожнай асобе, нібы прыслухоўваецца, прыглядаецца да яе, разважае, перадае свае адносіны да факту рэчаіснасці. Сапраўдная лірычная проза, як піша даследчык С. А. Ліпін, гэта «непасрэднае выяўленне адносін пісьменніка да рэчаіснасці, яго самавыяўленне». Лірычная проза 60-70-х гадоў высвятляе адносіны да жыцця асобы, «якая ўвабрала ў сябе ідэалы сацыялістычнага ладу, яго маральныя крытэрыі, патрабаванні і магчымасці...».

У сучасным беларускім літаратуразнаўстве творы лірычнай прозы вылучаны ў асобную плынь, якая працягвае традыцыі лірызму ў беларускай літаратуры. Лірызм коласаўскага светаўспрыняцця з'явіўся жыватворнай крыніцай для такога складанага ў сваім жыццёвым светаадчуванні пісьменніка, як І. Пташнікаў, пра што будзе ісці гаворка ў адпаведным месцы. Лірычнасць у творах І. Навуменкі — таксама вытокамі сваімі блізкая Я. Коласу. Я. Брыль, які лічыцца галоўным прадстаўніком лірычнай плыні ў беларускай сучаснай прозе, выхаваны хутчэй на лепшых традыцыях класічнай рускай і сусветнай літаратур. У сваіх творах Я. Брыль імкнецца як мага паўней выявіць сваё ўласнае светаадчуванне, сваё ўспрыняцце жыцця. Вядомы беларускі пісьменнік і крытык А. Адамовіч піша пра яго: «...Талент Я. Брыля па-сапраўднаму жыццялюбівы. Вельмі радасна, шырока адкрытымі, быццам у дзяцінстве, вачыма ўмее ён бачыць жыццё». Адсюль — непаслядоўнасць падзей у творы, размытасць дзеяння ў часе і прасторы, нечаканая змена настрояў, шматпланавасць, асацыятыўны ход думкі — усе сродкі, характэрныя для лірычнай прозы. Шчырае выяўленне сваіх пачуццяў, сваёй асобы — найбольш яркі паказчык творчай індывідуальнасці Я. Брыля. Аднак не толькі гэта прыцягвае чытача да творчасці аднаго з буйнейшых прадстаўнікоў беларускай прозы. Вызначальнымі якасцямі яго твораў з'яўляюцца гумар, іранічнасць, мудры, з усмешкай, характэрны для беларускага народа, і, дарэчы, таксама для Я. Коласа, падыход да многіх з'яў і падзей, і ў той жа час адкрытая публіцыстычнасць, моцны грамадзянскі пафас. В. Шчарбіна піша: «...Узмацненне публіцыстычнага і лірычнага пачаткаў у прозе толькі адно з праяўленняў больш агульнай тэндэнцыі, характэрнай для літаратуры апошніх гадоў,— узмацненне ў ёй роздуму пісьменніка аб рэчаіснасці, рост праблемнасці мастацтва...»

Беларускія пісьменнікі не стаяць у баку ад агульных заканамернасцей развіцця культуры. У эпоху будаўніцтва камунізма грамадству патрабуецца гарманічная асоба, ды і сам чалавек адчувае патрэбу ў паэтызацыі рэчаіснасці, шукае ў прыродзе гармонію, дыялектычную цэласнасць.

Беларускія мастакі слова тонка адчуваюць атмасферу эпохі і патрабаванні сучаснага чалавека, але аснову псіхічнага складу кожнага мастака складаюць і нацыянальныя рысы, нацыянальныя традыцыі, якія знаходзяцца ў своеасаблівых узаемаадносінах з сацыяльным, класавым у чалавеку. Нацыянальнае, акрамя таго, што праяўляецца ў мове, знаходзіць сваё ўвасабленне і ў агульным светаадчуванні пісьменніка, а праз яго, хоць і апасродкавана, праяўляецца ў стылі.

Для беларускіх пісьменнікаў-лірыкаў па складу іх таленту і светаўспрыняцця характэрна не так мысленне філасофскімі катэгорыямі, як выяўленне пачуццяў, іх нюансаў, асацыятыўнасць успрымання, уменне бачыць адценні рэчаў і з'яў, і праз іх перадаваць свае адносіны да жыцця.

Сярод сучасных беларускіх пісьменнікаў сярэдняга пакалення М. Стральцоў, на наш погляд, найбольш лірычны. Вытокі яго лірызму— У характары таленту, своеасаблівасці творчай індывідуальнасці, тэмпераменце. Натура ўражлівая, ён не толькі празаік, але і паэт (у 70-я гады выйшлі зборнікі яго вершаў «Ядлоўцавы куст» і «Цень ад вясла»), і крытык — адукаваны, эрудыраваны, з выдатнымі здольнасцямі даследчыка мастацтва. Урэшце, сапраўдныя пісьменнікі заўсёды імкнуліся выказаць свае думкі пра мастацтва, літаратуру, законы творчасці. Але ў наш час такія выказванні прымаюць своеасаблівую форму — лірычных мініяцюр, свабоднага даследавання-эсэ ці лірыка-нарысавай аповесці. Цяжка вызначыць жанр такіх твораў, як «Залатая ружа» К. Паустоўска га, «Мой Дагестан» Р. Гамзатава, «Пісьмы з Рускага музея», «Чорныя дошкі» Ул. Салаухіна, «Кантрапункт» Э. Межэлайціса, мініяцюры Я. Брыля, «Загадка Багдановіча» і «Дзень у пяцьдзесят сутак» М. Стральцова. Відаць, гэтыя творы выкліканы да жыцця імкненнем пісьменнікаў праз культуру, мастацтва глыбей зразумець гісторыю народа, яго душу. Акрамя таго, шукаючы ў навакольным свеце прыгажосць, прагнучы яе, пісьменнік-лірык не можа заставацца абыякавым да прыгажосці мастацтва. З пачуццём шчырай павагі, любві пішуць пісьменнікі-лірыкі і пра тых сваіх папярэднікаў, хто дапамагаў ім адкрываць прыгажосць, паэзію і ў жыцці, і ў мастацтве.