Артур Конан Дойл - Нататкі пра Шэрлака Холмса (зборнік)

Я з вялікай цікавасцю выслухаў усё, што з уласцівым яму ўменнем быць дарэшты зразумелым расказаў Шэрлак Холмс. Нягледзячы на тое, што пра большасць фактаў я ведаў і раней, дагэтуль мне было няясна, што з усяго гэтага найважнейшае і як адно звязанае з іншым.

– Ці магчыма такое, што рэзаную рану Стрэйкер нанёс сабе сам, калі біўся ў канвульсіях, якія наступнічаюць любому мазгавому пашкоджанню? – спытаў я.

– Гэта не толькі магчыма – з вялікай імавернасцю так і здарылася, – адказаў Холмс. – І ў такім выпадку адпадае адзін з галоўных закідаў абвінавачанаму.

– Але я ўсё адно не разумею, якую версію можа высунуць паліцыя.

– Баюся, што якую б версію ні прапанавалі мы, у паліцыі будуць сур’ёзныя пярэчанні. Яны мяркуюць, што Фіцрой Сімпсан, падсыпаўшы вартаўніку наркотык і неяк займеўшы дублікат ключа, адамкнуў дзверы стайні і вывеў каня, каб яго выкрасці. Аброць адсутнічае, так што Сімпсан мусіў надзець яе на яго. Потым, пакінуўшы дзверы адчыненымі, ён павёў каня праз тарфянікі, дзе альбо выпадкова сустрэў трэнера, альбо той дагнаў яго. Далей зразумела. Сімпсан выбівае мазгі трэнеру сваім цяжкім кіем без аніякага пашкоджання ножыкам, якім абараняўся Стрэйкер, а потым заводзіць каня ў сакрэтную схованку, ці, можа быць, конь кінуўся прэч падчас бойкі і цяпер бадзяецца дзесьці на тарфяніках. Так уяўляе сабе карціну паліцыя, і, як бы неверагодна яна ні выглядала, усе астатнія тлумачэнні падаюцца яшчэ больш неверагоднымі. Тым не менш на месцы я збіраюся вельмі хутка спраўдзіць магчымасць такога развіцця падзей, а пакуль не бачу, як мы можам прасунуцца наперад у расследаванні.

Толькі ўвечары мы прыбылі ў мястэчка Тавісток, якое, быццам умбон* велізарнага круглага шчыта, ляжыць ў цэнтры Дартмура*. На станцыі нас чакалі два джэнтльмены. Адзін, высокі бландын з цікаўнымі і пранізлівымі блакітнымі вачыма, барадою і пышнай фрызурай нагадваў ільва. Другі – маленькі нервозны чалавек, вельмі акуратны і франтаваты, у сурдуце, гамашах, з невялікімі дагледжанымі бакенбардамі і ў маноклі. Апошні быў палкоўнік Рос, добра вядомы спартсмен, першы – інспектар Грэгары, дэтэктыў, імя якога хутка набывала вядомасць у Англіі.

– Я так усцешаны вашым прыездам, містэр Холмс, – сказаў палкоўнік. – Інспектар тут зрабіў усё, што можна, але мне хочацца, каб аніводзін камень не застаўся неперавернутым у спробах дашукацца праўды, пакараць забойцу беднага Стрэйкера і знайсці майго каня.

– Нічога новага не высветлілі? – запытаўся Холмс.

– Прыкра казаць, але вельмі мала, – адказаў інспектар. – Нас чакае адкрыты экіпаж, і, паколькі вы несумненна пажадаеце агледзець месца падзей да змяркання, я раскажу вам усё па дарозе.

Ужо праз хвіліну мы сядзелі ў камфартабельным ландо*, якое з тарахценнем імчала нас старасвецкімі вуліцамі дэваншырскага горада. Інспектар Грэгары, захоплены справай, з ахвотай дзяліўся сваімі развагамі, Холмс толькі зрэдку перарываў яго пытаннем ці заўвагай. Палкоўнік Рос адкінуўся на спінку сядзення, скрыжаваўшы рукі на жываце і насунуўшы капялюш на вочы, а я з цікавасцю слухаў размову двух дэтэктываў. Грэгары трымаўся дакладна той тэорыі, што агучыў Холмс у цягніку:

– Сіло зацягваецца вакол Фіцроя Сімпсана, – казаў ён, – і сам я перакананы ў вінаватасці гэтага хлопца. У той жа час прызнаю, што доказы супраць яго толькі ўскосныя і што далейшае расследаванне можа іх разбурыць.

– А што наконт нажа Стрэйкера?

– Мы схіляемся да высновы, што падчас падзення ён параніў сябе сам.

– Мой сябар доктар Ўотсан таксама прапанаваў такую гіпотэзу па дарозе сюды. Калі так, то гэта доказ супраць падазраванага Сімпсана.

– Несумненна. У яго не было ні нажа, ні ранаў. Безумоўна, факты супраць яго. Ён быў вельмі зацікаўлены ў знікненні фаварыта. Хлусіў пад прысягай, што не падсыпаў наркотыку памочніку конюха. Відавочна, што ён выходзіў з дому ў навальніцу; пры ім быў цяжкі кій, а ягоная шыйная хустка знойдзеная ў руцэ забітага. Думаю, мы маем дастаткова доказаў, каб аддаць яго пад суд.

Холмс адмоўна пакруціў галавой.

– Кемлівы адвакат не пакіне ад іх каменя на камені, – сказаў ён. – Навошта Сімпсану выводзіць каня са стайняў, калі ён мог нанесці яму якія-небудзь пашкоджанні проста там? Ці знайшлі ў яго дублікат ключа? Які аптэкар прадаў яму опій у парашку? І яшчэ – дзе ён, чужы для гэтых мясцінаў чалавек, змог схаваць каня, асабліва такога каня? Як, дарэчы, ён сам тлумачыць гісторыю з запіскай, якую хацеў перадаць памочніку конюха праз пакаёўку?