Steven Saylor: Ostatnio Widziany W Massilii

Książka w cyklu Roma Sub Rosa

Last Seen in Massilia

Przekład Janusz Szczepański

Ubi tu es colere mores Massiliensis postulas?

– Czyste szaleństwo! – burknąłem pod nosem. – Przeczuwałem, Dawusie, że nie powinniśmy zjeżdżać z drogi. To mi dopiero skrót!

– Ale, teściu, słyszałeś, co mówił ten gość w tawernie. Droga do Massilii jest niebezpieczna. Massylczycy tkwią zamknięci w mieście, a wojska Cezara są zbyt zajęte obleganiem, by zawracać sobie głowę patrolowaniem dróg. Galijscy bandyci zupełnie się rozzuchwalili i napadają na każdego podróżnego.

– Przydałby się nam teraz jakiś galijski bandyta. Przynajmniej wskazałby nam kierunek.

Topografia okolicy rzeczywiście mogła przyprawić o ból głowy. Stopniowo zapuszczaliśmy się w długą i wąską dolinę, której urwiste zbocza niedostrzegalnie rosły po obu stronach jak z wolna unoszące głowy kamienne olbrzymy, a teraz znaleźliśmy się otoczeni zewsząd niemal pionowymi ścianami bladych wapiennych skał. Środkiem doliny wił się strumyk, teraz, pod koniec długiego i suchego lata, niemal doszczętnie wyschnięty. Jego kamieniste brzegi porastały niskie drzewa. Nasze konie stąpały ostrożnie między ostrymi kamieniami i poskręcanymi dziwacznie korzeniami grubości męskiego ramienia. Posuwaliśmy się naprzód bardzo powoli.

Tego ranka wcześnie wyruszyliśmy z tawerny i za radą gospodarza szybko porzuciliśmy płaską, szeroką, precyzyjnie ułożoną rzymską drogę. Powiedział nam, że dopóki będziemy się trzymać kierunku południowego i jechać po prostu w dół, ku morzu, nie możemy nie trafić do Massilii. Zwłaszcza że tylu wokół niej żołnierzy Cezara. Teraz jednak, kiedy słońce zaczynało się chować za zachodnią ścianę doliny, powoli nabierałem podejrzenia, że facet zrobił nam brzydki kawał. Cienie między głazami robiły się coraz głębsze, a korzenie drzew, dziko rozrzucone po skalistym podłożu, zdawały się żyć własnym życiem. Coraz częściej miałem wrażenie, że kątem oka widzę splątane gromady węży wijących się wśród skał. Konie najwyraźniej miały to samo złudzenie, gdyż raz po raz parskały, wierzgały, a nawet usiłowały atakować korzenie kopytami.

Nie wiedząc, jakim sposobem znaleźliśmy się w tej dolinie, tym bardziej nie potrafiłem powiedzieć, jak z niej wyjechać. Próbowałem się zorientować w terenie (i w ten sposób dodać sobie ducha) – słońce zniknęło za urwiskiem po naszej prawej ręce, dolina więc prowadzi nas na południe. Jedziemy w dół strumyka, a zatem, prawdopodobnie, ku morzu. Na południe i w stronę morza, czyli dokładnie według wskazówek karczmarza. Ale gdzie, na Hades, jesteśmy? Gdzie jest Massilia i obozująca pod nią armia Cezara? I jak mamy się wydostać z tego kamiennego jaru? Najwyższe partie wschodniej ściany wąwozu oświetlało teraz zachodzące słońce, barwiąc ich kredową biel krwistą czerwienią. Odbity blask aż mnie oślepiał. Kiedy przymknąłem oczy, cienie wokół nas wydały mi się jeszcze głębsze, a szemrząca po kamieniach woda przybrała czarny kolor. Przez dolinę niosło się tchnienie ciepłego wiatru. Obraz i dźwięki stały się niepewne i nierzeczywiste; w szumie liści słyszałem ludzkie sapanie lub syk węży. Wśród skał zaczęły majaczyć dziwne zjawy: wykrzywione twarze, poskręcane ciała, dziwaczne postacie, które równie szybko się rozpływały. Pomimo ciepłego powiewu poczułem dreszcz. Jadący obok mnie Dawus pogwizdywał melodię, którą poprzedniego wieczoru śpiewał w tawernie wędrowny galijski pieśniarz. Po raz kolejny w ciągu dwudziestu jeden dni naszej podróży z Rzymu zacząłem się zastanawiać, czy mój niewzruszony zięć rzeczywiście nie czuje ani trochę strachu, czy po prostu brak mu wyobraźni.

Nagle aż się wzdrygnąłem. Musiałem też ściągnąć wodze i wydać jakiś okrzyk, ponieważ mój koń stanął jak wryty, a Dawus błyskawicznie dobył miecza.

– Co się stało, teściu?

– Nic… – Zamrugałem, z lekka oszołomiony.

– Ale przecież…

– Nic się nie stało. Tylko… – Patrzyłem w mrok zalegający między głazami i nisko zwisającymi gałęziami. Tam, wśród ulotnych zjaw i cieni, chyba ujrzałem prawdziwą ludzką twarz i wpatrzone we mnie oczy. Oczy, które rozpoznałem…

– Co tam widziałeś, teściu?

– Wydawało mi się, że widzę człowieka.

Dawus wytężył wzrok, usiłując przebić ciemność.

– Bandytę? – spytał.

– Nie. Kogoś, kogo kiedyś znałem. Ale to byłoby… niemożliwe.

– Kto to był?

– Nazywał się Katylina.

– Ten buntownik? Ale przecież go zabito tak dawno temu! Byłem wtedy jeszcze chłopcem.

– Nie tak znowu dawno, raptem trzynaście lat. – Westchnąłem. – Ale masz rację. Katylina zginął w bitwie. Sam widziałem jego głowę… zatkniętą na tyce przed namiotem wodza, który go pokonał.

– No, to nie mogłeś go widzieć tu dzisiaj, prawda? – W głosie Dawusa zabrzmiała nutka niepewności.

– Oczywiście, że nie. Wieczorne światło, cienie liści na kamieniach, wyobraźnia starego człowieka… – Odchrząknąłem. – Wiele o nim myślałem przez ostatnie dni, kiedy zaczęliśmy się zbliżać do celu. Widzisz, kiedy Katylina zdecydował się uciec przed swymi wrogami z Rzymu, właśnie tu miał się udać… to znaczy, do Massilii. To jest koniec świata… w każdym razie dla rzymskich uchodźców… bezpieczna przystań dla wszelkiej maści zgorzkniałych przegranych i intrygantów… nieudaczników, których nadzieje obróciły się w Rzymie wniwecz. W Massilii są witani z otwartymi rękami, jeśli mają dość złota, by się wkupić. Ale to nie dla Katyliny. W końcu postanowił nie uciekać. Stawił czoło przeciwnikom i stracił życie. – Zadrżałem znowu. – Przeklęte miejsce! Same skały i skarlałe drzewka!

– A mi się tu nawet podoba. – Dawus wzruszył ramionami.

Ścisnąłem konia nogami i ruszyliśmy. Magia godziny sprawiła, że otaczający nas mrok nie gęstniał, lecz jakby zastygł, ani jaśniejszy, ani ciemniejszy z upływem minut. Wjechaliśmy na pogranicze dnia i nocy, gdzie zjawy szepczą i przemykają między drzewami. Beztroskie pogwizdywanie Dawusa za moimi plecami w tej scenerii chyba najbardziej mnie wyprowadzało z równowagi. Byliśmy jak dwaj śpiący, którym śnią się zupełnie inne sny.

– Teściu, popatrz przed siebie! To chyba jakaś świątynia.

Dawus miał rację. Nagle wyjechaliśmy spomiędzy stłoczonych głazów na szeroko otwartą półkolistą przestrzeń, niczym wielki kamienny amfiteatr. Strumień skręcił gdzieś w prawo, a z zakończonej nawisem ściany sączył się niewielki wodospad. Zresztą na całej płaszczyźnie skały, porośniętej mchem i paprociami, widać było liczne mikroskopijne źródełka. Teren był tu płaski; kiedyś, dawno temu, ziemię wyrównano i zasadzono winorośl. Przekrzywione tyczki tworzyły równe rzędy w sporych odstępach, ale nie pielęgnowana winorośl rozrosła się w dziki gąszcz. Winnica otoczona była dziwnie wyglądającym płotem. Kiedy podjechaliśmy bliżej, przekonałem się, że jest on zrobiony z ludzkich kości zbitych ze sobą gwoździami i wkopanych w ziemię. Niektóre ściemniały i skruszały, inne bielały upiornie, nie naruszone przez czas. Bramę wyznaczały dwa kamienne obeliski, zdobne w płaskorzeźby przedstawiające sceny bitewne. Zwycięscy żołnierze nosili zbroje i grzebieniaste hełmy greckich żeglarzy, pokonani Galowie mieli na sobie skórzane spodnie i hełmy ze skrzydełkami. Dróżka prowadząca w głąb winnicy wyłożona była kamiennymi płytami, popękanymi teraz i przerośniętymi chwastami, i kończyła się u stóp niewielkiej okrągłej świątyni nakrytej kopułą.