Алесь Аркуш: Вяртаньне ў 'Тутэйшыя' (на белорусском языке)

Ня памятаю, цi паехаў на нараду Сяржук Сокалаў-Воюш, а я з Бурдыкам на рэспублiканскiм мерапрыемстве быў. Павал Бурдыка зьяўляўся сябрам наваполацкага лiтаратурнага аб'яднаньня "Крынiцы". Нейкi час я працаваў разам зь iм на адным прадпрыемстве - наваполацкiм заводзе "Вымяральнiк". У 1991 годзе ў Полацкай друкарнi мы разам выдалi зборнiк вэрлiбраў "Тайнiца", якi стаў першым беларускамоўным выданьнем, што пабачыла сьвет у Полацку пасьля лiквiдацыi Галоўлiту. (Цi не апошняй беларускамоўнай полацкай кнiгай быў альманах маладнякоўцаў "Зарнiцы", 1928 г.)

На нараду сабралася багата маладых лiтаратараў, бадай з усiх куткоў Беларусi. На жаль, я не пакiнуў падрабязных запiсаў аб тым, што адбывалася падчас паседжаньня. У маiм дзёньнiку пазначана, што згадвалiся Дзяды-88, iшла гутарка пра ўласны альманах, адбылася стыхiйная дыскусiя на тэму "Лiтаратура й грамадзкi абавязак". У дзёньнiку я пакiнуў прозьвiшчы тых, хто выступаў: Глёбус, Мiнкiн, Акулiн, Шалкевiч, Бабкоў... З таго дня помнiцца зусiм iншае. Па сканчэньнi паседжаньня Сыс, Дранько-Майсюк, Вольга Куртанiч, Бурдыка i я выправiлiся ў больнiцу адведаць Пiмена Панчанку. Ён неяк няўдала павалiўся (цi не ва ўласнай кватэры?), зламаў сабе скабы. Здаецца, прапанаваў схадзiць да клясыка Сыс. Шкадую, што я ў той день не сфатаграфаваў народнага паэта. Панчанка жартаваў i апавядаў пра сваё флiртаваньне зь дзяўчынай-мэдсястрой. Цытаваў напiсаны ёй верш. У Панчанкi й Сыса былi на той час асаблiвыя дачыненьнi - яны сталiся апанэнтамi. Панчанка напiсаў верш "Разьвiтаньне", у якiм казаў пра незваротны заняпад беларускай мовы.

Родны Янка Купала,

Вы пiсалi:

"Я веру - настане..."

Дарагi мой Iван Дамiнiкавiч,

Не, не настане!

Гэта ўжо не сьвiтаньне,

Гэта наша настала зьмярканьне,

Гэта з мовай маёй,

Гэта з песьняй маёй

Разьвiтаньне.

Верш спачатку быў надрукаваны ў "ЛiМе", а затым у зборнiку "Горкi жолуд" i выклiкаў у беларускай сьвядомай iнтэлiгенцыi шок. Вядома, Панчанка на тое й разьлiчваў. "Тутэйшыя" мусiлi адказаць. Сыс напiсаў верш "Прачытаўшы верш Пiмена Панчанкi "Разьвiтаньне".

Родны мой Пiмен Панчанка,

Вы сказалi: настала зьмярканьне?

Вы сказалi на мацi мачыха?

Бо настала Вам разьвiтаньне?

(...)

Вы жывымi сьлязьмi заплачыце,

за паэтам народ убачыце

скрозь расстаньне i скрозь зьмярканьне,

Вам за сьмерць сваю прыкра стане,

бо пад небам Сафii полацкай

на народных паэтаў моляцца.

Але нiякiх нацягнутых адносiнаў памiж iмi не паўстала. Сыс мне казаў, што прасiў прабачэньня ў Панчанкi за свой верш. Той, нiбыта, супакоiў, маўляў, чакаў i спадзяваўся, што нехта падобным чынам яму запярэчыць. Калi з Панчанкам надарылася бяда, Сыс ледзь не штодня наведваў яго ў шпiталi. Пры нас ён размаўляў з Панчанкам па-сяброўску, як далучаны, як пераемнiк. Калi наша дэлегацыя выйшла зь лякарнi, я прапанаваў усiм разам сфатаграфавацца на памяць, што мы й зрабiлi.

Полацак, 2000