Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

— Narvon! — deb qichqirishdi pastdagilar.

— Duelga chaqiramai! — deb baqirdi mushuk odamlarning boshi uzra qandilni arg‘imchoq qilib ucharkan, ptu payt yana uning panjasida to‘pponcha paydo bo‘ldi, u primusni qandilning shoxlari orasiga joylab qo‘ydi. Keyin, odamlarning boshi uzra soatning kafgiri singari silkinarkan, ularga qarata tasirlatib o‘q uzib, butun kvartirani larzaga keltirdi. Billur qandilning siniqlari «duv» etib yerga to‘kildi, kamin ustida turgan toshoyna o‘rgimchak iniga o‘xshab darz ketdi, shift va devorning suvog‘i ko‘chib, chang ko‘tarildi, otilgan o‘q gilzalari yerga tushib har qayoqqa sochildi, deraza oynalari chirsillab sindi, o‘q teshgan primusdan benzin tizillab oqa boshladi. Endi mushukni tiriklayin qo‘lga olish haqida gap ham bo‘lishi mumkin emas edi, shunga ko‘ra, klegan odamlar uning boshini, qornini, ko‘kragi, yelkasini nishonga olib, mauzerlaridan patirlatib o‘q ota boshladilar. Bu otishma hovlidagi odamlarni vahimaga soldi.

Lekin otishma juda oz vaqt davom etdi va o‘z-o‘zi-dan so‘na boshladi. Gap shundaki, bu otishmadan na mushuk, na uni tutgani kelgan odamlar shikastlandilar. Biron kimsa nainki o‘ldi, hatto jarohatlanmadi ham: odamlarning, shular qatori mushukning ham biron yeri aqalli tirnalgani ham yo‘q. Bu holdan odamlar hang-mang bo‘lishib, qandilda arg‘imchoq uchib, to‘pponchasining og‘ziga puflayotgan mushukka tikilgancha lol bo‘lib qoldilar. Bu — otishma mutlaqo ziyon yetkazmagan dunyodagi yagona hodisa edi. To‘g‘ri, masalan, mushukning to‘pponchasini o‘yinchoq to‘pponcha deb faraz qilish mumkin edi, lekin odamlarning qo‘llaridagi mauzerlar haqida sira-sira bunday o‘ylash mumkin emas. Mushukning birinchi jarohati, shuningdek, uning benzin ichishi g‘irt nayrangbozlik va mug‘ambirlik bo‘lganiga endi hech shubha qolmagan edi.

Mushukni qo‘lga tushirishga yana bir marta urinib ko‘rdilar. Unga qarata sirtmoqli arqon otishdi, lekin sirtmoq qandilning bir shamdoniga ilindi-yu, qandil uzilib gursillab tushdi. Natijada, butun uy larzaga kelgandek bo‘lib tuyuldi, lekin bundan ham naf chiqmadi. Odamlar boshiga qandil siniqlari duv etib to‘kil-di, mushuk esa bir sakrashda kamin ustida turgan toshoynaning zarhal ramkasi ustiga uchib o‘tdi. U qochishni xayoliga ham keltirmas, aksincha, bexavotir joyga chiqib olib, yana bir marta nutq so‘zlay boshladi.

— Hecham tushunolmayapman, — derdi u shift ostida turib, — nima uchun menga bunday qo‘pol muomala qilyapsizlar…

Xuddi shu payt mushukning endi boshlangan nutqini allaqaerdan eshitilgan salobatli, yo‘g‘on bir ovoz bo‘ldi:

— Nima bo‘lyapti o‘zi bu yerda? Mashg‘ulotimga kim xalal beryapti?

Boshqa bir xunuk va manqa ovoz unga javob qildi:

— La’nati Begemotdan boshqa kim bo‘lardi! O‘shada!

Echkinikiga o‘xshash titroq uchinchi ovoz dedi:

— Messir! Bugun shanba. Kun botmoqda. Vaqt bo‘ldi.

— Kechirasizlar, ortiq suhbatlasha olmayman, — dedi toshoyna ramkasida o‘tirgan mushuk, — vaqtimiz ziq. — U to‘pponchani uloqtirib derazaning ikki qavatli oynasini sindirdi. Keyin pastga benzin sepgan edi, benzin o‘z-o‘zidan pov etib yonib, alangasi shu zahoti shiftga yetdi.

Hattoki benzin yonganda ham bunchalik jadal va kuchli o‘t olmaydi. Gulqog‘ozlar tutay boshladi, yerga tortib tushirilgan deraza pardasi yonar, oynasi sindirilgan derazalar buruqsirdi. Mushuk miyovlab, g‘ujanak bo‘ldi va bir sakrashda toshoyna ustidan uchib derazaga borib tushdi va qo‘ltig‘ida primusi bilan tashqariga otilib chiqib, ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi. Tashqaridan o‘q ovozlari eshitildi. Zargar bevasining derazasi ro‘parasida, o‘t o‘chiruvchilar uchun mo‘ljallangan temir zinada o‘tirgan odam mushukni o‘qqa tutdi, bu mahal mushuk «P» shaklidagi bu imoratning muyulishidagi tarnovga yetib olish uchun bir derazadan ikkinchi derazaga sakrab o‘tayotgan edi. Nihoyat u o‘sha muyulishga yetib olib, tarnovga tirmashib tomga chiqib oldi.

U yerda ham, mo‘rkon oldida soqchilik qilib turganlar mushukni besamar o‘qqa tutdilar, lekin mushuk butun shaharni o‘z yog‘dusiga g‘arq qilib botayotgan quyosh tomon uchib, ko‘zdan g‘oyib bo‘ldi.

Bu payt kvartirada, odamlar oyog‘i ostida parket pol «lop» etib o‘t oldi va boya mushuk qalbaki jarohat bilan mug‘ambirlik qilib yotgan joyda sobiq baron Maygelning iyagi tikkaygan, nigohi so‘lgan jasadi kelganlar ko‘zi oldida asta-sekin namoyon bo‘ldi. Endi jasadni olovdan qutqarishning iloji yo‘q edi. Bu yerdagi odamlar tutay boshlagan kiyimlariga «tap-tap» urib, yonayotgan parket kataklaridan hatlab, narigi xonaga va undan dahlizga chekinardilar. Yemakxonadagilar ham dahlizga otilib chiqa boshladilar. Mehmonxona butunlay o‘t va tutun og‘ushida qolgan edi. Kimdir yo‘l-yo‘lakay o‘t o‘chiruvchi qismiga telefon qilishga va qisqagina qilib qichqirishga ulgurdi:

— Sadovaya, uch yuz ikkinchi-bis!

Ortiq gaplashishga imkon qolmagan edi, chunki alanga dahlizga ham otilib chiqqan, nafas olish mushkullashgan edi.

Sehrli kvartiraning oynalari singan derazalaridan tutun buruqsib chiqa boshlashi bilan hovlidan odamlarning jon holatda qichqirishgani eshitildi:

— O‘t ketdi, yonyapmiz!

Bu uydagi kvartiralarning ko‘pida odamlar telefon qilib chinqira boshlashdi.

— Sadovaya! Sadovaya ko‘chasi, uch yuz ikki-bis! Shaharning har yog‘idai o‘kdek uchib kelayotgan uzunchoq qizil mashinalarning yuraklarni dahshatga soluvchi qo‘ng‘iroq sadolari Sadovaya ko‘chasida eshitilgan payt, hovlida zir yugurib yurgan odamlar beshinchi qavatdagi derazadan uchta erkakning va bitta yalang‘och ayolning qora sharpasi tutun bilan birga uchib chiqib ketganini ko‘rdilar.

O‘sha sharpalar haqiqatan ham bo‘lganmidi yo Sadovaya ko‘chasidagi badbaxt uyda yashovchilarning ko‘ziga qo‘rqqanlaridan shunday ko‘ringanmi — buni aniq aytish qiyin. Agar o‘sha sharpalar bo‘lgan bo‘lsa, endi ularning qayoqqa yo‘qolganini ham hech kim bilmas edi. Sharpalarning qaerga borganda bir-birlaridan ajralishganini ham biz ayta olmaymiz, lekin shuni bilamizki, Sadovaya ko‘chasida boshlangan yong‘indan keyin taxminan chorak soat vaqt o‘tganida Smolenskiy bozoridagi Torgsin magazinining ko‘zgu o‘rnatilgan eshigi oldida katak kostyum kiygan daroz odam bilan juda ham yirik bir qora mushuk paydo bo‘ldi.

Daroz kimsa epchillik bilap odamlar orasipi yorib o‘tib, magazinniig sirtqi eshigini ochdi. Lekin g‘oyat badxoh chehrali, qotmadan kelgan, jikkakkina eshikog‘asi uning yo‘lini to‘sib, jahl bilan dedi:

— Mushuk bilan kirish mumkin emas.

— Meni afv etasiz, — deb shang‘illadi daroz odam va g‘adir qo‘lini xuddi kar odamday qulog‘iga olib bordi, — mushuk bilan dedingizmi? Qani, mushuk?

Eshikog‘asi baqrayib qoldi, buiga sabab, daroz odamning oyog‘i ostida endi hech qanday mushuk ko‘rinmasdi, bil’aks, qo‘liga primus ko‘tarib, boshiga yirtiq kepka kiygan, lekin basharasi chindanda bir oz mushuknikiga o‘xshab ketuvchi bir baqaloq odam, darozning yelkasi osha mo‘ralar va hadeb magazinga kirishga talpinardi.

Bu ikki xaridor negadir odamovi eshikog‘asiga yoqmagan edi.

— Bizda mol faqat valyutaga sotiladi, — deb xirilladi u oq oralaganligidan xuddi kuya yegandek bo‘lib ko‘ringan paxmoq qoshlari ostidan o‘qrayib qararkan.

— Azizim, — deb shang‘illadi daroz pensnesining darz ketgan shishasi orqali ko‘zini chaqnatib, — kim aytdi sizga menda valyuta yo‘q deb? Kiyim-boshimga qarab shuiday o‘yga bordingizmi? Hech qachon bunday ish tutmaig, qimmatli qo‘riqchi! Jugda katta xatoga yo‘l qo‘yib qo‘yishingiz mumkin. Hech bo‘lmasa mashhur halifa Xorup ar-Rashidning kechmishlariga qayta ko‘z yugurtirib chiqing. Ammo mazkur vaziyatda, u tarixni vaqtincha chetga qo‘yib, sizga shuni aytmoqchimanki, ustingizdan mudiringizga shikoyat qilaman va siz to‘g‘ringizda shunday gaplarni aytib beramanki, oqibatda oynavand qo‘shqavat eshik orasidagi issiq o‘rningizdan judo bo‘lishingiz hech gap emas.