Жан Сартр: Начальнiкава дзяцiнства (на белорусском языке)

Люсьен зноў адчуў вялiкую павагу да сябе. Але цяпер яму былi непатрэбны Гiгаравы вочы: ён быў варты павагi ў сваiх вачах - яго позiрк прабiўся нарэшце праз абалонку плоцi, праз завесу прыязнасцяў i непрыязнасцяў, звычак i зменлiвасцi настрою. "Там, дзе я заўсёды сябе шукаў, - падумаў ён, - я нiколi не мог бы сябе знайсцi". Дагэтуль ён сумленна перабiраў i вывучаў усё, чым ён быў. "Але каб я мусiў быць толькi тым, што я ёсць, - цана мне была б не больш чым гэтаму поджыдку". Што можна было знайсцi ў душы ў гэтага згустка слiзi, апроч пакут плоцi, гнюснага самападману аб роўнасцi i поўнага беспарадку? "Першае правiла, - падумаў Люсьен, - нiколi не глядзець у сябе; няма памылкi больш небяспечнай". Цяпер ён ведаў - сапраўднага Люсьена трэба шукаць у вачах у iншых, у П'ерэцiным i Гiгаравым баязлiвым паслушэнстве, у поўным надзеi чаканнi тых, хто расце i сталее дзеля яго, у юных чаляднiках, што мусяць зрабiцца яго рабочымi, у малых i дарослых ферольцах, якiм ён некалi будзе мэр. Люсьену рабiлася амаль страшна, ён адчуваў сябе занадта вялiкiм для самога сябе. Столькi людзей чакалi яго, выцягнуўшыся напагатоў, i ён быў, ён заўсёды будзе гэтым бязмежным чаканнем i спадзяваннем iншых.

"Гэта i ёсць - быць начальнiкам!" - падумаў ён. Перад iм зноў узнiкла згорбленая i мускулiстая спiна i потым, адразу - касцёл. Люсьен быў усярэдзiне, ён прагульваўся мяккай воўчай хадою пад прасеяным вiтражамi святлом. "Але гэты раз касцёл - гэта я!" Ён напружана ўтаропiўся на свайго суседа, доўгага, гладкага i карычневага, як сiгара, кубiнца. Трэба было знайсцi нейкiя словы, выказаць гэтае нечаканае, незвычайнае адкрыццё. Паволi i асцярожлiва, як да запаленай свечкi, Люсьен наблiзiў руку да лба i на хвiлiну, нiбы пры малiтве, задумаўся - i раптам словы прыйшлi самi сабой. Ён прамармытаў: "У мяне ёсць правы!" Правы! Гэта было нешта накшталт трохкутнiкаў або колаў: настолькi дасканалае, што проста не iснавала; цыркулем можна было рысаваць тысячы, сотнi тысяч кругоў, але было немагчыма ўтварыць нiводнага кола. Таксама i цэлыя пакаленнi рабочых маглi безумоўна падпарадкоўвацца ўсiм загадам Люсьена, але ўсё роўна нiколi яны не вычарпалi б яго права кiраваць; правы - гэта было нешта па-за iснаваннем, як матэматычныя мадэлi цi рэлiгiйныя догмы. I Люсьен якраз уяўляў сабой адну такую мадэль: гэта быў неахопны пук правоў i абавязкаў. Раней ён доўга верыў, што iснуе выпадкова, што яго нясе па жыццi, як трэску, невядома куды: але гэта было ад таго, што ён рэдка задумваўся. Яго месца пад сонцам было вызначана задоўга да яго нараджэння - у Феролi. I даўно - задоўга нават да жанiцьбы ягонага бацькi - яго ўжо чакалi; i калi ён прыйшоў у гэты свет, то менавiта каб заняць гэтае месца. "Я iсную, бо маю на гэта права", - падумаў ён. I, мабыць, упершыню, нiбы наяве, перад яго вачыма паўстаў яго будучы, блiскучы i слаўны, лёс. Рана цi позна ён будзе прыняты ў Цэнтральную школу (што, зрэшты, абсалютна не мела значэння). Потым кiне Мод (ёй увесь час карцела бавiцца з iм у ложку, што наганяла на яго жудасную нуду; у нясцерпнай спёцы, што стаяла гэтай вясной, iх сплеценыя целы вылучалi пах перасмажанага рагу з трусяцiны. "I галоўнае - Мод належыць усiм: сёння мне, заўтра другому - усё гэта не мае нiякага сэнсу"). Пазней ён пераедзе ў Фероль. I ўжо цяпер недзе ў Францыi жыве светлавалосая дзяўчына накшталт П'ерэты, правiнцыялачка з вачыма-кветкамi, якая захоўвае нявiннасць дзеля яго; часам яна стараецца ўявiць сабе свайго будучага гаспадара, гэтага грознага i ласкавага мужа, але ёй не ўдаецца. Яна цнатлiвая i некранутая, i недзе ў сама патаемным закутку свайго цела яна прызнае права, якое мае Люсьен: валодаць ёю адзiн. Ён ажэнiцца з ёю, яна будзе яго жонка - сама пяшчотнае з яго правоў. I калi яна ўвечары сцiплымi, набожнымi рухамi будзе здымаць з сябе вопратку - гэта будзе як ачышчальнае ахвярапрынашэнне. З ухвалы ўсiх ён возьме яе ў абдымкi i скажа: "Ты належыш мне!" Тое, што яна перад iм адкрые, яна будзе павiнна паказваць толькi яму; i сам акт iх кахання будзе ў яго як салодкi пералiк яго ўласнасцi. Сама пяшчотнае яго права, сама патаемнае яго права: права быць паважаным аж да самае плоцi, падпарадкоўваць нават у ложку. "Я ажанюся малады", - падумаў Люсьен. I чамусьцi рашыў, што ў яго будзе шмат дзяцей. А потым прыгадаў бацькаву справу: яму не цярпелася прадоўжыць яе, i ён падумаў, цi хутка памрэ пан Флёр'е.

Гадзiннiк прабiў паўдня; Люсьен устаў. Метамарфоза скончылася: гадзiну назад у кавярню ўвайшоў зграбны i няўпэўнены ў сабе юнак, цяпер адсюль выходзiў мужчына, начальнiк сярод французаў. На рагу вулiцы Эколь i бульвара Сэн-Мiшэль ён падышоў да канцылярскай лаўкi i паглядзеўся ў люстра; яму вельмi хацелася ўбачыць на сваiм твары той непранiкальны выгляд, якi яму так падабаўся ў Лемардана. Але ў люстры адбiвалася сiмпатычнае, насупленае аблiчча, у якiм не было яшчэ нiчога асаблiва грознага. "Я адпушчу вусы", вырашыў ён.