Мухаммад Самандаров - Архитектуравий лойиҳалашнинг ижтимоий асослари

Келинг, қисқача номланган хусусиятларни кўриб чиқайлик.

Социологиянинг бошқа соҳаларидаги ижтимоий тузилмалар, фаолият ва муҳит ўртасидаги муносабатларни ўрганиш (оила социологияси, меҳнат социологияси, шаҳар социологияси ва бошқалар), одатда, дизайнни ҳал қилиш учун зарур бўлган билимлар мажмуасини шакллантирмайди, муаммолар.

Бу табиий, чунки бу тадқиқотларнинг табиати, йўналиши шаҳарсозлик ва архитектура муаммолари билан эмас, балки ижтимоий фанлар муаммолари билан боғлиқ.

Масалан, оилаларнинг ижтимоий-демографик тузилиши, вақт бюджети, яшаш жойидаги алоқа ва бошқалар бўйича кўплаб тадқиқотлар мавжуд бўлиб, уларнинг вазифалари соф социологик жиҳатдан тузилган. Шу билан бирга, вақтдан фойдаланишни башорат қилиш, оиланинг тузилиши ва функцияларини ривожлантириш, ўзаро боғлиқликсиз яшаш муҳитини лойиҳалаш муаммосини ҳал қилиб, биз тўғридан -тўғри уйнинг шаклланиши прогнозига бора олмаймиз.

Уй -жой қуриш вазифалари оиланинг тузилиши ва функциялари, умуман ижтимоий ишлаб чиқариш соҳаларининг ривожланиш тенденцияларини, шунингдек, иқтисодий, сиёсий ва бошқа бир қатор масалаларни комплекс ўрганишни талаб қилади.

Турар -жойлар архитектурасига қаратилган социологик тадқиқотлар комплекс ёндашувнинг самарадорлигини кўрсатади. Бу архитектура ва шаҳарсозлик дастурлари бўйича олиб бориладиган бундай тадқиқотларни кенгайтириш вазифаси.

Муайян қийинчилик кўп сонли, кўпинча миқдорни таққослаш мумкин эмас лекин беқиёс меъморий ва шаҳарсозлик объекти. Aхборотнинг мураккаблиги муаммоси ишлаб чиқиш вазифаси билан боғлиқ солиштириш ва умумлаштиришнинг янги усулларини ишлаб чиқиш.

Маълумотларнинг моҳиятини уларнинг миқдорий баҳолаш имкониятлари нуқтаи назаридан аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Бугун биз миқдорий таҳлил қилиниши мумкин бўлган бир қанча вазифаларни номлашимиз мумкин: ишлаб чиқаришнинг жойлашуви, баъзи транспорт вазифалари, ташкилотнинг эргономик моделлари ва индивидуал, лекин алоҳида фаолият турлари учун жойлар. Дастлабки ижтимоий-иқтисодий ахборотдастурини белгилашда унинг таркибини номлашгина эмас, балки биноларнинг тафсилоти даражасини, даражасини аниқлаш ҳам муҳим аҳамиятга эга.

Баъзи ҳолларда, маълум бўлган барча хусусиятларни иложи борича ҳисобга олиш истаги, муаммонинг ўзи даражасига зид келади (маълум бир даража учун ортиқча), бошқа соҳаларда маълумотларнинг етишмаслиги, Маълумотларга мос келадиган даражаси билан маълумотларни солиштириш.

Демак – барча бошланғич маълумотларни ва муаммонинг ўзи бир хил даражага олиб чиқиш зарурати. Бу ерда меъморнинг етакчи роли яққол кўриниб турибди: у ижтимоий асослаш дастурларини аниқ шакллантиришга ва уларнинг натижаларини лойиҳалаштиришга чақирилган.

Ижтимоий-архитектура тадқиқотларинингяна бир хусусияти ижтимоий жараёнлар ва атроф-муҳитнинг ўзаро таъсирида тўғридан-тўғри ва тескари алоқаларни аниқлаш вазифаси билан боғлиқ. Ишлаб чиқариш услубининг ифодаси сифатида, турмуш тарзи, меъморий ва шаҳарсозлик тузилмалари, бир вақтнинг ўзида, ижтимоий ҳодисаларнинг ривожланишига хос бўлган нақшлардан фарқли ўлароқ, ривожланишнинг сонли нақшларига эга.

Бу фарқлар биринчи навбатда меъморий объектларнинг хизмат қилиш муддати билан боғлиқ бўлиб, улар ўз навбатида нисбатан барқарор фазовий тизимлар ва доимий ўзгариб турадиган ижтимоий функциялар ўртасидаги фарқни аниқлайди.

Шу муносабат билан тизим ҳақидаги билимлар яшаш шароитларининг ролини олади деярли ҳеч қачон жамият эҳтиёжларини тўлиқ қондира олмайдиган ҳаракатсизлик. Бу, ўз навбатида, муқаррар равишда, ижтимоий жараёнларнинг мавжуд бўлган экологик шароитга маълум даражада «мослашишига» олиб келади.

Бу «номувофиқлик» бизга жамиятнинг фазовий ташкилоти эволюциясини фаолият жараёнлари ва фазовий муҳитнинг ўзаро мослашувининг навбатдаги босқичлари сифатида кўрсатишга имкон беради. Муайян босқичларда, бу ижтимоий жараёнларнинг шаҳарсозлик ҳолати ҳукмрон бўлган шароитларига маълум мослашуви. Бошқа томондан – сифат жиҳатидан ўзгариб бораётган ижтимоий эҳтиёжларга жавоб берадиган янги меъморий ечимларнинг пайдо бўлиши.

Ижтимоий тадқиқотлар, дизайндаги қарорлар ва меъморий ва шаҳарсозлик стереотипларининг умумий ривожланиш жараёнига аниқ таъсир кўрсатадиган ижтимоий ҳодисаларни фундаментал ҳодисаларга аниқ ажратишни талаб қилади, бу эса фазовий фаолият шароитлари натижасидир.