[25]Ona tam na mnie czeka, pod Niedźwiedziem (ang.)
[26]Czterokołowy samochód, produkowany w latach 1894-1895 przez firmę Benz & Cie (przyp. tłum.).
[27]Zniekszt. ang. later – później (przyp. tłum.)
[28]Czarne Chusty! Czarne Chusty! (ang.).
[29]Przepraszam za mój strój. Sam pan widzi: ostatni odcinek podróży mało przypominał piknik (ang.).
[30]Nikołaj Czernyszewski (1828-1889) – działacz rewolucyjny, filozof i zwolennik haseł socjalizmu utopijnego. W napisanej w więzieniu powieści Co robić? stworzył wizję społeczeństwa socjalistycznego (przyp. tłum.)
[31] Brevet (ang.) – patent, dyplom.
[32]Pałacyk Piotra I, zbudowany na wzór pałacu wersalskiego (przyp. tłum.).
[33]Dmitrij Karakozow – rewolucjonista rosyjski, który w 1866 r. dokonał nieudanego zamachu na Aleksandra II; skazany na śmierć i stracony (przyp. tłum.)
[34]Nawiązanie do artykułu Nikołaja Dobrolubowa (1836-1861) Promień światła w królestwie ciemności , poświęconego twórczości A. Ostrowskiego (przyp. tłum.)
[35]Buck (ang.) – jeleń.
[36]Rattler (ang.) – grzechotnik
[37]Splitstone.
Najbardziej pokojowe miasto na Równinach.
Broń palną zostawiać w biurze szeryfa (ang.).
[38]Skot (ros.) – bydło (przyp. tłum.)
[39] Outlaw (ang.) (przyp. tłum.)
[40]Do lewej kabury nunczaku, do prawej krótki miecz (jap.).
[41]Farma kolektywna „Promień Światła” (ang.-ros.)
[42]Też niezła (jap.)
[43]Zastępca szeryfa (ang.)
[44]Tu: oddział pomocników.
[45]Raz, dwa… trzy! (jap.)
[46]Bohaterka powieści Czernyszewskiego Co robić? , widząca sens życia w zakładaniu spółdzielni krawieckich dla młodych ubogich dziewcząt (przyp. tłum.)
[47]Aluzja do znanej powieści sentymentalnej Nikołaja Karamzina Biedna Liza (1792), w której młody arystokrata uwodzi i porzuca biedną wieśniaczkę, stając się przyczyną jej zguby (przyp. tłum.).
[48]Herman Hollerith (1860-1929) w roku 1894 opatentował system maszyn do przetwarzania danych, wykorzystujących karty perforowane (przyp. tłum.).
[49]Nikołaj Niekrasow, Komu na Rusi dobrze się dzieje (przyp. tłum.).
[50]Pierieswiet i Osłabia – bohaterscy mnisi, polegli w bitwie z Tatarami na Kulikowym Polu (1380), Mikuła Sielaninowicz, chłopski heros, i smok Tuharyn – postacie z bylin rosyjskich (przyp. tłum.).
[51]Przydomek Mikołaja I (przyp. tłum.)
[52]Agitacja prowadzona po wsiach przez rewolucjonistów-narodników (przyp. tłum.).
[53]S.G. Nieczajew, rosyjski rewolucjonista, zmarły w 1882 r. w Twierdzy Pietropawłowskiej (przyp. tłum.)
[54]18 maja 1896 r. w czasie festynu ludowego z okazji koronacji Mikołaja II zawaliły się konstrukcje drewniano-ziemne, co spowodowało śmierć około 2 tysięcy ludzi; kilkadziesiąt tysięcy zostało rannych (przyp. tłum.)
[55]Wymowa północnych rejonów Rosji, w odróżnieniu od wymowy np. moskiewskiej, gdzie nieakcentowane „o" wymawia się jak „a" (por. choroszo – charaszo) (przyp. tłum.)
[56]Pismo Święte w przekładzie Jakuba Wujka (przyp. tłum.)
[57]Nakrycie głowy duchownych prawosławnych – wysokie, cylindryczne, fioletowe lub czarne (u mnichów) (przyp. tłum.)
[58] Mt 10.32, Pismo Święte w przekładzie Jakuba Wujka
[59]Podoficer policji (przyp. tłum.)
[60]Nawiedzony, obłąkany (przyp. tłum.)
[61](Strugana nożem zamrożona ryba, podawana na surowo z dodatkiem różnych sosów (przyp. tłum.)
[62]Przełożony kleru katedralnego w Kościele prawosławnym (przyp. tłum.)
[63]Półlegendarny bojar, wojewoda riazański (1200-1238) z czasów najazdu mongolskiego. Mszcząc się za zniszczenie Riazania, poległ bohatersko w nierównej walce z wojskami Batu-chana, który oddał hołd jego męstwu (przyp. tłum.)
[64]Fieodosija Prokofjewna Morozowa (1632-1675) – jedna z fanatycznych przeciwniczek reform patriarchy Nikona. Tu: nawiązanie do przedstawiającego Morozowa obrazu Wasilija Surikowa (1887) (przyp. tłum.)
[65]Masa, żeby nikt tu nie właził! (jap.)
[66]Masa, wodą! (jap.)
[67]Miękka spiczasta czapeczka z czarnego albo fioletowego aksamitu, noszona przez duchownych prawosławnych (przyp. tłum.)
[68]Podobnie jak riasa, codzienny strój duchownych prawosławnych – długa szata z szerokimi rękawami (przyp. tłum.)
[69]Bohaterowie rosyjskiego folkloru (przyp. tłum.)
[70]Szybko! Wyjeżdżamy! (jap.)
[71]Złatostruj – najstarsza staroruska księga, zawierająca wybrane teksty Jana Złotoustego (przyp. tłum.)
[72]Nakrycie głowy, noszone przez mnichów, podobne w kształcie do kamiławki (przyp. tłum.)
[73]Przełożony klasztoru (przyp. tłum.)
[74]Mt. 18,6, Pismo Święte w przekładzie Jakuba Wujka (przyp. tłum.)
[75]Ocknij się, panie, ocknij się! (jap.)
[76]Nabożeństwo żałobne (przyp. tłum.)
[77]Szybciej, moje dziewczątka, szybciej! (fr.)
[78]Czy ktoś telefonował? (fr.)
[79]Tortura rozciągania na kole (fr.)
[80]Sherlock Holmes, do usług (fr.)